Brazilyanın Nəsimisi – Tiradentis

Onu Braziliya xalqının Nəsimisi adlandıra bilərik. Təkcə ona görə yox ki, görünüşləri və aqibətləri oxşardır. Həm də ona görə ki, mübarizə yolu və təklif etdikləri ideyalar eyni idi. Söhbət ölkəsinin Portuqaliya müstəmləkəsindən azad olması uğrunda döyüşən Joakin da Silva Xavierdən gedir.
Ona stomatoloq işlədiyi dövrdə “Tiradentis” ( diş həkimi ) adı verilir. Çox kasıb bir ailədə doğulan bu üsyankar stomatoloq çox çəkmir ki, “İnkonfidentlərin qiyamı”nın rəhbərlərindən birinə çevrilir. Məqsəd proqressiv düşüncəli intellektualları və zabitləri bu gizli təşkilata cəlb etmək idi.
*** 

  
Qiyamçıların istəyi Braziliyanı müstəqil ölkə elan etmək, siniflərin ləğvi və qanun qarşısında bütün vətəndaşların bərabərliyinə nail olmaq idi (hürufilər də). Beləliklə, gizli şəkildə təşkilatlanmış (hürufilər də məscidlərdə və başqa yerlərdə təbliğat aparırdı) “İnkonfendintlər qiyamı” antiportuqal üsyanını planlaşdırır. Buna qədər “Tiradentis” faydalı qazıntılar haqda biliklər əldə edir. İntellektual qiyamçı Villa Rica ilə Rio da Janeyro şəhərlərinin Portuqaliyaya qızıl ixrac üçün istifadə edilən “açıq vena” olduğunu tezliklə görür.
***                                                        
1788-ci ildə Tiradentis İngiltərədən qayıtmış Vila - Rica qubernatorunun oğlu Xose Alvareslə görüşür (təsadüfi deyil ki, Şirvanşah İbrahimin oğlu da hürufi çıxmışdı). Onlar Braziliya müstəmləkəçiliyi ilə Britaniya sənayesindəki irəliləyişləri müqayisə edir və birgə mübarizəyə qoşulurlar. Qiyamçıların təşkilatına həm də hökumətin vacib yazıçısı Klaudio Manuel da Kosta, biznesmen Alvarenga Peixoto kimi adamlar daxil idi. Bununla da, “İnkonfidentlər”in ideyaları ölkə boyunca yayılmağa başladı. Bu zaman Portuqaliya qızıla susayır. Ancaq Braziliya mədənlərdə istehsalatı azaldır, Portuqaliyadan təzyiqlər başlanır.
***

Qiyam yetişdiyi gün üsyançılar Vila Rica şəhərinin küçələrinə axışır. Ancaq Tiradentes və tərəfdarları satqınların xəyanəti ilə üzləşib həbs edildilər. Onlardan çoxu sürgünə, katorqo işlərinə məhkum edildi. “Tiradentes” Rioya qaçır və hərəkatı yenidən təşkil etməyə cəhd edir. Burada o Joaquim Silverio Dos Realını qarşılamaq üçün gedir. Hərəkatı pisləmiş qubernator Joaquim Silverio Dos Real isə silahdaşını satır. “Tiradentes” 1789-un 10 mayında həbs edilir. Məhkəmə üç il davam edir və “Tiradentes” bütün məsuliyyəti öz üzərinə götürür. 1792-ci ilin 21 aprelində “Tiradentis” edam olunur. Onun bədəninin hissələri tikə-tikə doğranıb yol boyu səpələnir, başı Villa Rica meydanına yığışmış kütlələri dəhşətə gətirmək üçün hamıya nümayiş etdirilir ( Nəsiminin də dərisi insanların gözü önündə soyulub).
100 il sonra - 1889-cu ildə Braziliya respublika elan edildi və “Tiradentis” 19-cu əsrin sonunda respublikaçılar tərəfindən milli qəhrəmanı elan edildi. Bu gün aprelin 21-i Brazilyada milli bayram kimi qeyd edilir. Hazırda Dominikan Respublikasında da onun adına küçələri var.