понедельник, 6 октября 2014 г.

Əlamut: həşşaşilər və İŞİD

“Yetərincə çox şeylər yaşadım. Bundan sonra vaxtımı otağıma qapanaraq, inanclı uşaqlarımızın xoşlarına gələcək hekayələr uydurmaqla keçirəcəyəm. Sıravi möminlər üçün dünyanın başlanğıcı, cənnət-cəhənnəm, peyğəmbərlər, Məhəmməd, Əli və Mehdi haqqında min bir hekayə uydurmağım gərəkdir. 
Heç bir şey həqiqət deyil, hər şey mübhəm... Lakin bunun mexanizminin iplərini əllərində tutan bizlər, bu düşüncələrimizi özümüzə saxlamalıyıq”. Bu, Həsən ibni Səbbahın son sözləri olur və qapılarını mövcud dünyaya əbədi bağlayaraq, ölənə qədər öz hücrəsinə - Əlamut qalasına çəkilir.  





***

... 1092-ci ilin baharında böyük bir karvan Səmərqənd və Buxaradan keçib, Xorasanın şimalına uzanan, ardından Elbrus dağlarının ətəklərinədək qıvrıla-qıvrıla gedən yolda irəliləyirdi. Qarlı-şaxtalı günlərin əriməyə başladığı ərəfədə karvan həftələrdir yollardaydı.
Bu karvan sonralar “Uca Əfəndimiz”, bəzən “Seyduna” adlandırılacaq ibn Səbbahın “cənnət baxçaları”na qul bazarından alınan hərəmləri çatdırmaq üçün yola çıxmışdı. Karvanda gözləri bağlı şəkildə aparılan Həlimə bilsəydi ki, onu hansı müsibətlər gözləyir, səhrada ac-susuz can verməyi seçərdi.
“Oğlum Avni, Tahirin nəvəsi. Dəmavənd dağının zirvəsinə gedən yola düş. Şahrudu soraq al, ortada Qartal Yuvası anlamına gələn Əlamut qalasını görəcəksən. Get ora, onlara qoşul, babanın qisasını al”. Həlimə, karvanla Əlamut qalasında özünü peyğəmbər elan etmiş, dövrünün ən böyük zəkalı saxtakarı, skeptiki, deisti, bəlkə də, ateisti olan Səbbahın hərəmxanasına gətirildiyi vaxtda, gənc Tahir də babasının intiqamını almaq niyyəti ilə cihada qoşulmağa Əlamuta yola düşür. 

***




Beləliklə, Səbbah bir yanda “cənnət baxçalar”ı yaradaraq həlimələri hərəmxanasına toplayır, o bir tərəfdən İsmaili təriqətinə qoşulmağa gələn sütül, cahil, dünya nemətindən məhrum tahirlər kamikadze şəklində axın-axın qalaya yön alır.
İslamda ilk terror təşkilatını, kamikadzeliyi yaratmağa müvəffəq olmuş ibni Səbbahın hər şey ürəyincə davam edir – xaşxaşın sayəsində. O binəvalar nə bilsin ki, dünyanı lərzəyə gətirən “həşşaşilər hərəkatı” Həsən Sabbahın öz şəxsi intiqamını almağa hesablanmış terror təşkilatıdır.
Avropaya qədər ayaq açacaq həşşaşilərin kamikadzeliyi hökmdarların, imperiyaların canına vəlvələ salır.  Amma Səbbahın bu gizli, sirli fədailərinin diri-diri ölümə niyə qaçdıqlarını heç kəs aça bilmir. Bu haqda sonrakı yazılarda...  

***



“Biz üç kişiydik”. Nədənsə, Əhməd Qayanın o məşhur nəğməsinin adı hər dəfə həşşaşilər mövzusu meydana gələndə, yaddaşımda assosasiya olunur. Bəli, üç kişi – Nizami ül-Mülk, Ömər Xəyyam və Həsən Səbbah. Onlar bir yerdə təhsil alırlar, cani bir qəlbdən dostlaşırlar, dərdlərini öz aralarında bölüşürlər.
Və zaman gəlir, Nizami ül-Mülk İranın baş vəziri olur, dostu Həsənlə uşaqlıqda verdikləri əhdə xilaf çıxır (dostlar and içirlər ki, aralarından kimsə yüksəlsə, arxasınca digərlərini də vəzifəcə qaldıracaq), Ömər Xəyyam isə eşq, şərab və sənət yolunu seçir. Səbbahın qisas ehtirası ilə alışıb yandıran da bu olur, İranın baş vəziri olan dostuyla bərabər, Səlcuq imperatorluğuna da qan uddurmaq üçün cihad şüarı altında fədailər yetişdirir, İsmaili təriqətinin ali hədəflərini kütlələrə təbliğ edir, kamikadzeyə çevirdiyi beyni yuyulmuş gənclərə şəhidlikdən sonra cənnət vəd edir.
Bu məqsədlə Əlamuta yalnız içki, tiryək dadmayan, qadın görməyən bakirlər cəlb olunur. Qalada yaratdığı “cənnət baxçalar”ında isə karvanla gətirilən Həlimə kimi qızlar mələk rolunu oynayır.  Artıq Səbbah  terror üçün muradına çatıb - ibn Tahir kimi gənclərə din təhsili və döyüş təlimi keçirilir, daha sonra müqəddəs yol uğrunda şəhidliyin gözəlliyi təlqin olunur, bir az içki içirib başı dumanlanır, sonra həşişi həb kimi udur, gözünü açanda isə özünü “cənnət”də - hürilərin qucağında görür.

***




Heç zaman bu həzzi görməyən cahil üçün Səbbah peyğəmbərdir,  onun təklif etdiyi kamikadzelik isə şəhidlik zirvəsi, cənnət mükafatıdır.  Tahirin gördüklərinə inanmaması mümkün deyil – müqəddəs kitabda yazılan cənnətə layiq görülüb.
Həşişin və içkinin təsiri keçəndə Tahir ayılır, yaşadıqlarını dostlarına danışır və...artıq eyforiyadadır, onu bu həzzdən kimsə ayıra bilməz, bütün vücudu titrəyir, riqqətə gəlir, tezliklə cənnətə qayıtmaq istəyir. 
Səbbah onu arzusu üçün Səlcuq sultanın üstünə göndərir; Tahir zəhərli bıçağı sultanın boğazına saplayacaq, sonra həbdən udub cənnətə qovuşacaq. Amma ibni Tahirin bəxti gətirir, gözünü açanda özünü sağ görür, sultan ona aldadıldığını başa salır və buraxır. İntihara cəhd edən gənc Səbbahın toruna düşməyindən qəzəblənərək Əlamuta qayıdır.




Amma o, qalanın peyğəmbərinə batmağa qadir deyil. Axı Əlamutun sahibi Seyduna neçə-neçə belə cavanlar “cənnət”ə göndərib?! Səbbah Tahirlə təkbətək görüşdə hiyləgər biri olduğunu gizlətmir, kütlələri “cənnət” vədi ilə yalnız yola gətirmək mümkün olduğunu etiraf edir. Sonra Tahiri azad edir, ona təhsil almağı, elmli olmağı məsləhət görür:
“Bir gün mənim kimi savadlı olacaqsan, mən öləndən sonra daha bir elmli adam cahilləri idarə etmək üçün Əlamuta lazım olacaq, onda gələrsən”.    

*** 

Sloveniyalı yazıçı Vladimir Bartol “Əlamut: fədailər qalası” tarixi romanını 21 il apardığı tədqiqatların sonunda 9 ay ərzində yazıb bitirib. Bir gün küçədə rastlaşdığı dostu ona “tərcüməni oxudum, o ingilis ya hind yazıçısı möhtəşəm roman qələmə alıb” – deyir.
Bartol “hansı, Əlamut əsərini deyirsən?” sualına “hə” cavabı verən dostuna “o kitabın müəllifi mənəm, ingilis deyil” söyləyərək gülür. Dostu əvvəlcə inanmır “Yox bir, məni axmaq yerinə qoymusan” – deyir, amma daha sonra bu şahəsərin onun tərəfindən yazıldığına şahid olur.
Bu o demək idi ki, sloveniyalılar o dönəmdə yazıçılarından öz tarixlərindən başqa xalqların barəsində tarixi roman yazacaqlarını gözləmirdilər.  



“Min bir gecə” nağılları üslubunda yazılmış bu kitab isə çox rəngarəngdir, İrandakı şiələrlə, sünni Səlcuq türkləri arasındakı mücadilənin təsviridir. Roman nəşr edildiyi dövrdə Mussolini faşistləri Sloveniyada “təmizləmə” siyasətini yürüdürdü. 
Yuqoslaviyada işğal dövrünə təsadüf etdiyi üçün roman italyan və alman faşistlər tərəfindən qadağan olunub. Sonra da uzun müddət kommunist idarəçiliyində təhdid kimi təqdim olunmağa başlanıb, samizdata çevrilib.
Əsərin ingiliscə tərcüməçisi Maykl Biqqins kitabın son sözündə qeyd edir ki, romanda şiə-sünni qarşıdurmasından savayı, həm də Səbbah o dövrün Mussolini,  Hitlerinə bənzədilir. Biqqins yazır ki, Səbbahın “sağ əli” olan Əbu Əli Jozef Göbbelsin oxşarıdır:
Beləcə, günümüzə gəlirik. “Əlamut” romanını dövrümüzün nəbzi ilə necə oxuya bilərik? Zəmanəmizdə Amerika, Səbbah kimi terroristlərin hərəkətlərini ört-basdır edir. Bugünkü “Əl-Qaidə” ilə Qərb arasındakı toqquşmalar da minilliklərdən gələn davanın davamıdır.
Amerikalı liderlər “Əlamut” kimi kitablar sayəsində, İran və İraq kimi ölkələrdə tarixən nələr olduğunu öyrənib, siyasət yürüdürlər”. 



...Həşşaşilərin, yəni çağdaş dövrün “əl-Qaidə”çi, “İŞİD”çi “mücahidlərinin Avropa yürüşü, Səbbahın fikirləri, Ömər Xəyyamla söhbətləri,  rasional baxışı, Əlamutun yunan “kafiri” Teodorisin dərsləri və böyüməkdə olan kamikadze hərəkatı, qoca qitədə elədikləri isə növbəti yazının mövzusudur.  


Ardı var... 

“Məni ədəbiyyatçı yox, ticarət möcüzəsi sanırlar”

“On səkkiz yaşımda varlı və məşhur idim, bunu mənə bağışlamadılar. Məni ədəbiyyatçı yox, ticarət möcüzəsi sanırlar. Bu gün qazandığım pullar həyat tərzimi dəyişib. Ancaq bu, yaradıcılığıma, dostlarıma münasibəti dəyişibmi? – əsla”.




Fransuaza Saqan “Salam kədər”dən sonra qazandığı uğurda pul və sənət dilemmasını səciyyələndirir. Yaradıcıya qarşı pul mühakiməsi ondan da yan keçməyib. Axı kapital həmişə ədəbiyyatın başına qaxınc olub?! Tifil yazıçı, səfil şair, yoxsul rəssam, ölüm yatağında olan bəstəkar – oxucunun bütün dövrlərdə əzabkeş görmək istəyidir.
Oxucu tələb edir - ya yaratmaq üçün yazırsan və diskomfort həyatı seçib ac ölürsən, yaxud da sənə burjua ədibi damğasını vurub yazdıqlarından imtina edirik. Qoqenin, Mondilyanın ölümündən sonra rəsmlərinin başqalarını varlandırması da, Nitsşenin ölümündən sonra əsərlərinin şöhrət qazanması da fransız yazıçını yaxalamış dəhşətli kultun başlanğıcı ola bilər, bəlkə də.
Yerdə qalan tək-tük möhürünü vurmuş qələm adamları olub ki, oxucu onları kübar geyimi, zadəgan rəftarı, aristokrat davranışı ilə yanaşı legitim sayıb. Məsələn, Vaqif Səmədoğlu, Qabriel Qarsiya Markes, Orxan Pamuk və s.

***  




...İngilis yazıçısı, kommunist Dorris Lessinq də mürəkkəbini pul üçün xərcləyir: “Mən pul üçün yazmağa başlamışam, şöhrət haqda fikirləşməmişəm. 12 yaşlı oğlumla Londonda vəziyyətin ağırlığından fahişələrlə eyni evdə yaşamalı olmuşam.
Evdəki qadınlardan biri seksə nifrət edirdi, sonradan fahişəyə çevrildi. Mənə təklif edirdi ki, gəl bir-ikisini sənə düzəldim, elə asandı, bütün dərdlərin yadından çıxacaq, bu yazmaq zəhrimarı da tərgidəcəksən. Mənsə bunu eləmədim. İndi ilk romanımın çapından 10 il keçib, məşhurlaşmışam, amma maddi həyatımda nə dəyişib ki?...”.
Bu da qarşımızda F.Saqana antoqonist D.Lessinq nümunəsi...Və bununla belə, hər ikisi yazmaq əzabının marazmını, zəhrimara dönüşünü gizlətmir. Eynilə Kafkasayağı: “Yazmaq zərurəti həm xoşbəxtlikdir, həm işgəncə”.
Razılaşmamaq mümkün deyil, çünki F.Saqanın da “yazmaq mənim üçün ağır, sıxıntılı bir təşəbbüs olaraq qalır” sözləri insanı eyni vaxtda riqqətə gətirir. Yaradıcı insan yoxsulluğun daşını atmaq, varlanmaq ehtirası ilə bahəm, sənətdən də üzülüşə bilmir.
Seçim isə bəllidir; ədəbiyyat kapitala yox, özünə xidmət etməlidir, yoxsa qısamüddətli şöhrət də sabun köpüyünə çevriləcək.

***



Bu nikbin taledə Saqanın bəxti gətirib. Şöhrətin gətirdiyi var-dövlət yazıçının başını gicəlləndirməyib, proloqda söylədiyi kimi, qazandığı pullar yaradıcılığa münasibətini dəyişməyib. Lessinq haqda isə bu sözləri demək çətindir.
Ən azı sənətə qurban verdiyi arzuları nakam qalıb, həyat ona hamar ömür nəsib etməyib. Fərq sadəcə ondadır ki, “Salam kədər”dən sonra varlanan Saqanın  sonra çap etdikləri böyük həvəslə qarşılanmayıb, pullarını saymağa başlayıblar, müsahibələrdə yaradıcılıqdan daha çox maddi imkanları barəsində suallar üstünlük təşkil edib:
“Hər dəfə elə güman edirdim ki, mənimlə ədəbiyyatdan danışacaqlar, amma bankdakı hesablarımı soruşurlar. Heç bilmirəm nəyi mənə qəbahət sayırlar – çox qazanmağımı yoxsa xərcləməyimi?!” Və kasıb Lessinqlə isə müsahibələr ədəbiyyatla başlayıb, başladığı yerlə də bitir.
Bu sənət üçün ən böyük “kozrdı” – pul ədəbiyyata, incəsənətə qarşıdır. Kapital yaratmır, dağıdır. Daha sonralar Lessinqin maddi rifahında sıçrayış olsa da, onun kommunist idealistliyi daha artığını etməyə imkan vermir, yaxşı ki da belə olur...

***  




Ondandır ki, yaradıcı əməyin maddi bəhrəsinin arxasınca gələn tənəzzül yenidən dirçəlişə səbəb olmur. Yazıçı sənətlə pul arasındakı seçimdə imtahana çəkilir və bu, çox vaxt ədəbi harakiri ilə nəticələnir. Qələm kapitala uduzur.
Əvəzində meydana replika, ömrü “şpris” qədər olan yazılar, atmacalar, qeyri-intellektual polemikalar çıxır. Ötənlərdə rəhmətlik Qılman İlkinin oxuduğum müsahibəsindəki giley də bu mövzunun ahənginə uyğun idi. Yazıçı günümüzdə irihəcmli kitabların oxunaqsızlığını dayaz məzmunlu yazı bumu ilə əlaqələndirirdi:
“İndiki zamanın sürətini nəzərə alanda, görürəm, irihəcmli əsər yazmağa dəyməz. Oxunmur. Onların oxunmamasının səbəbi var. Hamı qaça-qovdadır, hamı operativ olub, elə hey harasa tələsirlər”. Q.İlkin haqlıdır – operativlik ədəbiyyata da müdaxilə etməkdədir.
Və nəinki operativlik, hətta ədəbiyyata masturbasiya gətirilməkdədir. Oxunmaq və oxutmaq naminə seçilən sərlövhələr, vasitəli nitqlə kontekstdən çıxarışlar, klassiklərin şəxsi həyatını qurdalayıb, onların yazdıqlarından fikri yayındırmalar, meşşan təfəkkürlülər üçün başlıq təqdimatları efirdən ədəbiyyata transformasiya olunmuş deqradasiyadır.

Vaxtilə “söndürün televizorlarınızı” yazanların indi qələmindən mağar ab-havası, serial qoxusu gəlir. Azərbaycanda təkcə kapital yox, “ədəbsiz”lər də ədəbiyyata qarşı yumruq kimi birləşiblər. Sənət isə heç zaman ölmür, sadəcə, taqətdən düşdüyü vaxtlar olur. Nitsşe isə bu sarıdan nikbinliyini sona qədər qoruyub saxlamağı bacardı: “Mən acgöz biri deyiləm. Kütləyə də yazmıram və səbr etməyi bilirəm. Bəlkə, mənim oxucularım dünyaya hələ gəlməyiblər...?!”  

CƏNAB KİPİANİ VƏ BİZİM CƏBİŞ MÜƏLLİM

Kamü yazırdı ki, sabah bundan da pis olacaq. Necə də bədbin idi?! Yox-yox, bu pessimizmin içində ölümünə barışmazlıq, dönməzlik vardı. “Taun”dakı bədbin “şəhər üsyançıları”nın mübarizliyi qədər...





Və bu pis sabahlar neçə-neçə qərinələr, dövranlar, zəmanələr, nəsillər geridə qoyub... Ki, hər yeni gələn gün böhran dalğası vəziyyəti ağırlaşdırsın, dərinləşdirsin, zay məhsul yenilik kimi sırınmağa, vitrində bərq vuran saxta mallar keyfiyyət etalonu kimi satılmağa, ağzına gələni yazmaq söz azadlığı adı ilə soxuşdurulmağa yön alsın, belədə isə cırlaşma kütləviləşir, yaxşı ilə pis bir-birinə qarışır, dünənə kimi əxlaqsızlıq sayılan hallar normaya çevrilir, sonra statistikaya, ardınca da adiləşir. Vay o günə ki pis nə varsa legitimiləşə...

***

Efir və mətbuatın şərikli təbliğatı isə böhran dalğasında zombiləşdirməni tezləşdirirsə, virtualda “qruplaşan”ların basmaqəlibliyi onları müəllimə çevirir, məişət səviyyəsində toxunduqları problemlərə yazdıqları sətirlər aforizmləşir, sonra portretlərinin altına bir cümləlik “ailə-məişət” fikirləri qeyd edilərək cəmiyyətə filosofun zehniyyəti kimi yeridilməyə başlanır.

Bütün bu dərimizə işləyən mikroblar total şəkil alınca əks-təbliğat zəiflədi və cənab Kipianilərin, bizim Cəbiş müəllimlərin boşluğunu sırtıqlar, dişlərini ağardan zəvzəklər, “eynəkli intellektuallar”, uğursuzluqdan ədəbi kompleksdən əziyyət çəkən didaktiklər, hikkədən boğulan girəvəcilər doldurmağa can atdı.
Tənəzzül isə dərinləşdikcə dünənin xiffətini çəkənlər Kamüsayağı sabahın bundan pis olacağında haqlı çıxdılar; ideyaların yerini dibsiz boşluqlar, idealistlərin mövqeyini təlxəklər, sözlərin əvəzini gəvəzəlik, fikrin meydanını dedi-qodu, qeybət tutmaqla hamını eyni vaxtda dəliyə döndərdi.
Musiqini “fonoqramalı səssizlər”, filmləri “Aramızda qalsın”larla doldurmaqla, sənətkarı ölüm yatağında buraxıb, “tupoy” rolunu canlandıran mütrifləri alqışlamaqla sənətə başdaşı qoydular. 




Nəhayət, kor-kor, gör-gör deqradasiya ziyalı, müəllim motivasiyasını dəyişməyə istiqamətləndi. Necə də Nitsşenin ümidsiz və xəstə günlərində sevdiyi qadın Lui Salominin doktor Brauerin yanına qaçaraq həyəcan təbili çalmasına bənzəyir: “Avropanın mədəni gələcəyi təhlükədə, ona yardım edin”.
Beləliklə, cənab Kipiani və Cəbiş müəllimin yerinə gələn “gənc ziyalılar” yeniyetmə qızların, oğlanların sevimli müəllimləri kimi böyüməyə başladılar. 
Sartrın sublimasiyasını yaşayan “kipiani”lər qollarını çırmaladılar; müdriklik qiyafəsində müəllimliyin sədarət kürsüsünə qalxıb öyüd-nəsihət vermək, necə yaşamağı öyrətmək qədər özlərində həyasızlıq tapıblar, yeməyi hansı formada yeməyi, necə geyinməyi, şəxsi həyat (intim münasibətlər) kodeksini müəyyənləşdirməyi belə dərs keçirlər.
Sabun bişirməyən Cəbiş müəllimin, əqidəli cənab Kipianinin yerini bu gün ağzıköpüklü, qorxaq, öz həyatını necə yaşamağı bilməyənlər tutmaqla Kamü haqlıymış - sabah bundan da pis olacaq.  

*** 


Zaman 2011, aprel. Məkan Astara. Köhnə-kürüş, yırtıq-yamaq ayaqqabıları tikən pinəçi Əfi ilə proletariatın yeməkxanasında dərdləşərik. Rustavelidən, Tolstoydan danışır, Mayakovskinin şeirlərindən söz açır, “Əqidə - insan mənəviyyatının kənar təsirlərə uymayan ən ali nöqtəsidir” – deyərək masadakıları təəccübləndirir.
Arada kövrəlir, köks ötürür, dərindən bir ah və... qədəhi başına çəkir, siqareti damağında asta-asta paravoz kimi tüstülədir, “bilirsən?” – deyə xitabən bütün çıxışlarını davam edir, inanmaq olmur ki, “Əqidə - insan mənəviyyatının kənar təsirlərə uymayan ən ali nöqtəsidir” sözü pinəçinin özünə məxsusdur.




Ömrünü yırtıq-yamaq tikməklə keçirən pinəçinin zəngin mütaliəsini oturub dinləməyin zövqü bir yana, “Dədə Qorqud” kimi özünü aparan “kipiani”lərin ondan öyrənəcəyi varkən, 16-17 yaşlı burnunun suyunu axıdanlara müəllimlik edirlər.
Sadəcə, bu gənclərin alternativləri məhduddur - efirdə “iki eşşəyin arpasını ayıra bilməyən” təlxək manıslar necə yaşamağı öyrədirsə, mətbuatda da onların “eynəkli müəllim(f)”ləri medalın başqa üzüdür. Sovet vaxtı müəllim dövlət təbliğatında qabardılırdı.

Onu ilahi varlıq, müqəddəs maarifçi statusunda cəmiyyətə təqdim etməliydilər ki, tərbiyə aldığın adam nümunəvi olsun. Axı Leninin atası da müəllim idi?! Və bu sovet filmlərində də təşəkkül tapmışdı. “Cənab Kipiani”, “Bizim Cəbiş müəllim”, daha sonra “Həm ziyarət, həm ticarət”, “Otel otağı” filmlərində müəllim ən ali şəxsiyyət idi, onu alverçi, hiyləgər, riyakar obrazda görmək olmazdı. İndi olar, özü də ən idbar, lovğa, miskin adamların ifasında...   

Buqələmunlar nəsli



“Axı bu romanı yazanda o yox, mən sənin əllərini isti suyla qızdırırdım?!” Bu, Tatyananın Bulqakova son sözü olur. Vəssəlam. Xəyanətə uğramış qadın, istedadın qurbanı… Adını nə qoyursunuz qoyun, bir yaradıcının taleyi ancaq və ancaq bu qədər ziddiyyətli ola bilərdi. 





Necə ki, Moemin “Ay və qara şahı”sında adi birja işçisi, gələcəyin dahi rəssamı Striklənd ailəsini sənət naminə atır. Sonra Taiti adasında başqa bir qadınla ömrünü başa vurur. Haqlı olaraq soruşmaq olar: “Əgər rəssam sənət üçün ailəsini tərk etmişdisə və gedişindən sonra heç bir qadına toxunmamışdısa, nə üçün illər sonra başqasıyla yaşamağı seçirdi?”
Bəs madam ki, yaradıcının həyat kredosu yazdıqlarını yaşamaq, yaşadıqlarını yazıb-yaratmaqdırsa, onu qınaya bilərikmi? Bu da ritorik sualdır. Axı yaradıcının mütləq və mütləq bioqrafiyası zəngin, keşməkeşli, məşəqqətlərlə dolu, təzadlar içində olmalıdır?!
Onun fantaziyaları, heyrətləndirmək bacarığı da istedaddan əlavə bu amillərdən asılıdır. Yalnız bu ovqatda güclü təhkiyə ilə yazmaq mümkündür. Bulqakov da xəstə ikən gecələr “Ağ qvardiya”nı yazanda Tatyana yatmayıb, onun yanında oturub, vaxtaşırı yazıçının əllərini isitmək üçün isti su qızdırırdı. Və qadın hardan biləydi ki, əllərini qızdırdığı Bulqakov ürəyini başqa bir məhəbbət üçün yandırır.
Çapından sonra bilir ki, “Ağ qvardiya”nı onun gecələr qayğısına qalan Tatyanaya yox, Lyubov Belozorskaya ithaf edirmiş. Tatyananın Bulqakova elə son sözü də belə olur: “Axı bu romanı yazanda o yox, mən sənin əllərini isti suyla qızdırırdım?!”.   


***  


Mənə “Bulqakovun taleyinin kontr-presedentini göstər” deyə bilərsiniz. Bu analogiyaya Şopen uyğun gəlir. Qısa ömründə bəstəkarın (39 il) ən məhsuldar dövrü Corc Sandla birlikdə keçirdiyi günlər idi. İki konsert və çoxlu sayda fortopiano pyesləri, sonatalar, noktürnlər, skertsolar, etüdlər, ekspromtlar – hamısını da yazıçı qadının məhəbbəti ona yazdırır.





Və bu dipdiri həqiqətdir: elə bir yaradıcı adam yoxdur ki, eşq onu yazdırmasın. Təbiətən musiqiyə həvəsli olan C.Sand Şopenin istedadı qarşısında baş əyirdi. Ədəbi prosesdən kənarda qalan Şopen isə sevgilisinin yaradıcılığı ilə az maraqlanırdı. Hətta Corc Sandın çox az əsərini oxumuşdu. Yazıçının belə laqeydliklə barışması çətin idi. İncikliklər damla-damla toplanırdı. 
Ayrıldıqdan sonra Sand əvvəlki tək fəal, çalışqan olur. Şopen isə sanki havadan məhrum olmuşdu. O artıq musiqi bəstələyə bilmir, yalnız ifa edirdi. Yazıçı yataq xəstəsi olan bəstəkara bir addım da yaxın getmir, xəstə bir adam üçün ömrünü xərcləmək istəmədiyini deyir. Bu da Bulqakovun əllərini qızdıran Tatyanadan fərqli olaraq yarımcan vəziyyətdə canı ilə çarpışan Şopenə Sand tərəfindən göstərilən eqoistlik. İki xəstəhal yaradıcıya antoqonist rəftar, fərqli talelər: eqoist qadınla nəvaziş göstərib, xəyanətlə qarşılaşan cəfakeş qadının dahilərlə yaşadığı mübahisəli ömürlər… Və Bulqakovun taleyi öz əlindəydisə, Şopenin bu mənada bəxti gətirməmişdi.  

***   

Demək ki, yaradıcı adamın taleyi təlatümlü, burulğanlı olmalıdır. Onda təsirli təhkiyələr qələmə almaq mümkün olacaq. Məsələn, Mopassan fahişələrlə keçirdiyi günləri hekayələrində elə ustalıqla təsvir edib ki, oxucu o mətnlərdə ictimai çəkisi  olan məzmun da tapa bilib. Dəniz Gəzmişin son məktubunda yazdığı kimi “Həyatda çox yaşamaq yox, yaşadığın müddətcə çox iş görə bilmək lazımdır”. 
Boz, monoton həyat yaşayan yazıçıların təhkiyəsində bədii təsvirlər zəif alınmağa məhkumdur.  İki şüşə içib, öz obıvatel ömrünü kədərli şəkildə oxucuya sırımaq heç bir sosial və şəxsi əhəmiyyət kəsb eləmir. Oxucu təhkiyədə yaşadıqlarını sətir-sətir görmürsə, hiss etmirsə, “hə, məndə də belə olmuşdu” deyibən içindən bir ah çəkmirsə, müəllifin nə uşaqlıq, nə gənclik, nə də nakam məhəbbəti təhkiyədə uğur qazana bilməz. 




Kim bilir, bəlkə də, Gete “Gənc Verterin əzabları”nı yazanda yaşadığı taleyin bir parçasını qələmə almışdı?! Belə olmasaydı, bu qədər güclü təsvir kitabı oxuyan gənclərin intiharı ilə başa çatmazdı. Və yaxud son bəyəndiyim təhkiyəni - Səfər Alışarlının “Yay vidalaşmaları” hekayəsini göstərmək olar. Nostaljisi, axıcı və sakit dili, mahir fəndləri…
Kəsəsi, yay günlərində oxunacaq ən gözəl hekayədir. Heyf ki, çoxluğun diqqətindən kənarda qaldı… Bizim buqələmunların isə yazdığı bir-iki təhkiyəyə təsadüfən göz atmışam. İlk cümlənin cansıxıcı, yorucu olması, oxucunu öz arxasıyla apara bilməməsi bir yana, məzmunun lümpenliyinə bişmiş toyuğun gülməyi gəlir.
Hətta qəzet səhifəsində bir dilənçi uşağın yaxud tüfeyli “bomj”un həyatından bəhs edən reportaj belə onların 200 səhifəlik təhkiyə-romanlarından dramatik və cəlbedicidir. Və təhkiyələrində mətn boyu əsas süjet xətlərini yemək, içki, siqaret təşkil edir. Ona qalsa, Yusif Səmədoğlu qədər “Qətl günü” romanında içki və siqareti sevdirən ikinci müəllif yoxdur.  Müəllif əsərin hər iki səhifəsindən bir oxucuda içmək, siqaret çəkmək həvəsi oyadır.    

***   

Markes məşhur müsahibəsində çox mühüm bir detala toxunur. Yazıçının ikibaşlı fikirləri özü üçün bitməsə də, bizim zəmanəmizin yazarlarına olduqca yaxın və aiddir: “Bu ardı-arası kəsilməyən müsahibələrə son qoymağın yaxşı yolu var.
Qısa vaxtda nə qədər çox müsahibə versəm, dünyanın zəhləsini bir o qədər tökmüş olaram. Bununla da bir mövzu kimi tükənərəm”. İroniya ilə deyilmiş bu sözdən sonra Markes nə tükəndi, nə də zəhlə tökdü. Ancaq onun söylədiklərini fikirləşmədən edənlər, buqələmun düşüncələri ilə hər gün “yetənə yet, yetməyənə daş at.az” saytlarında müsahibə verənlər artıq nəinki tükənirlər, olduqları yerə qayıtmağa başlayırlar. Onların özləri qədər yazdıqlarının da mənasızlığı, oxucunun gülə-gülə əl sallayıb, onlara xudahafiz deməsidir. Bu bir yaradıcı üçün çox kədərlidir… 

Və yenə də təhkiyə-romanları bir teatr səhnəciyinə yaramayanlar üçün Markes aktualdır: “Mən yazmağa başlayanda bir məqsəd güdürdüm. Dostlarımdan birinə sübut etmək istəyirdim ki, bizim nəsil də yazıçı yetişdirə bilər. Onda cəmi 17 yaşım vardı”. O sübut etdi. Bəs bizim nəsil?!

четверг, 26 июня 2014 г.

Partizanlığın hind gözəli - “Quldurlar kraliçası”

“Mən doğulanda itdən də dəyərsiz biri idim, indi isə kraliçayam. Əslində çoxdan ölmüş olmalı idim, amma hələ canlıyam. Qoy şahidliyim, taleyimin təkrarlanmamağı üçün yer üzündəki bütün yoxsullara və əzilmiş qadınlara uzanan bir əl olsun...”.






Hindistanın “Robin qud”u, “Quldurlar kraliçası”, əfsanəvi partizan Pulan Devinin bu iki sətirlik sözləri həyatının ən ifadəli leytmotividir, bəlkə də. Devinin 14 yaşından dağlarda, əlində silahla keçən həyat hekayəsi başlanğıcından sonuna qədər faciələrlə zəngindir.
Həyatda zəngin yaşamaq yox, həyatını zəngin yaşamaq istəyən adamlar məhz tarixdə qala bilir. Müasir dövrün unudulmaz qəhrəmanı olan Pulan Devi də belələrindəndir.

***

Bu qadının partizanlıqdan millət vəkilliyinə qədər getdiyi yol haradasa Türkiyənin “Qızıldərə” faciəsində yeganə sağ qalan, Mahir Çayanın silahdaşı, bu gün isə millət vəkili olan Ərtuğrul Kürkçünü mənə xatırladır. Bu hind gözəlinin bioqrafiyası mənim üçün qəhrəmanlıq salnaməsidir. Ondandır ki, haqqında kitablar yazılıb, filmlər çəkilib.
O, 1963-cü ildə Hindistanın Jalaun bölgəsində ən aşağı kastaya mənsub bir kasıb ailədə dünyaya gözünü açır. Ailənin 4 uşağından biridir. Erkən vaxtda - 11 yaşında zorla ərə verilir. Özü də 30 yaş böyük adama.
Evdə yediyi yumruq - dayağa, işgəncələrə tab gətirməyib qaçmaq qərarı verir. Qaçarkən quldurlar tərəfindən yaxalanır, onlar tərəfindən dəfələrlə təcavüzə məruz qalır. Hamar bir tale yaşamayan Pulan quldurların əlindən qaçsa da, intiqam hissi ilə alışıb-yanırdı.
Odur ki, bu arzuyla quldurlara qoşulur. Dəstənin liderinə aşiq olur, onunla evlənir. Amma çox çəkmir ki, əri öldürülür, Devi dəstənin başına keçir, özünü “Quldurlar kraliçası” elan edir, varlılara, zadəganlara qarşı savaşır. Bu artıq o vaxtıydı ki, Devin yeniyetməydi.

***

Təşkilatın içində yerini möhkəmlədən cəsur qadın Behmai kəndində ona təcavüz etmiş bütün kişiləri sıraya düzərək öldürür. Devi qisasını alır. Onun əmri ilə 22 kişi qətlə yetirilir. Sonra ələ keçir və məhkəməyə çıxarılmadan barəsində 11 il həbs cəzası kəsilir.
Lakin namusunu təmizləmiş qadının mübarizəsi həbsxana hücrəsində başa çatmır. Onun aldığı mənəvi zərbə ömrünün axırına qədər qadınlara zorakılıq etmiş kişilərə və varlılara qarşı mübarizənin təməl prinsipinə çevrilir. Və bu gün də dünyada əzilən qadınların simvolu kimi qəbul olunmaqdadır.

***





Devinin həbsxana əzabları bitmək bilmirdi. Səhhətində isə ciddi problemlər var idi. Onu zindanda təşkilatının kişi üzvləri ilə birlikdə saxlayırdılar. Amma səhhətində yaranmış ağır əzablara görə həbsdən xəstəxanaya yerləşdirilir, burada isə haqqında əfv verilir. İndi irəlidə “Quldurlar kraliçası”nı daha əzmli, silahsız, toplumun, əzilən qadınların hüquqları uğrunda dinc mübarizə gözləyir.
Beləliklə, dağlardan enən, həbsxanadan çıxmış partizan hind gözəli xalqının hüquqlarını parlamentə müdafiə etməyə başlayır.
Eynilə Ə.Kürkçü kimi. Dəniz Gezmişləri xilas üçün ordu ilə toqquşmadan sağ çıxan 13 gəncdən biri olan Kürkçü uzun müddət həbsxanada işgəncələrə məruz qalır. Azadlığa çıxandan sonra parlament üzvü olur. Bu gün də Demokratik Xalq Partiyasının lideridir.
Devi isə yoxsul ailədən çıxmış təhsilsiz, oxumağı-yazmağa bilməyən bir qız idi. Ancaq təhsilsiz millət vəkili hind xalqının sevgisini qazanır, baş nazir olmağı hədəfləyir. Bu o zamandı ki, İngiltərə parlamenti onun Nobel mükafatına namizədliyini irəli sürmüşdü. Devini qabaqda Nobel və baş nazirlik gözləyirdi.
Amma xalqın rəğbətini qazanmış qadının baş nazirliyə gedən yolunu məhz partizanlıq dövründə yarımçıq qoyduğu bir bədbəxtlik kəsir.

***





Devi 2001-ci ildə öldürülür. Onu vaxtilə Behmaidə öldürdüyü kişilərin intiqamını almaq istəyən bir adam qətlə yetirir. Ölkə üçün şok terapiyasındadır. Bu hadisəyə görə Hindistanda etiraz aksiyaları baş qaldırır. Xalq hökuməti Devinin təhlükəsizliyini yaxşı təmin etməməkdə günahlandırır. Bəli, hökumət millət vəkilinin mühafizəsini təşkil etməliydi...
Ölümünə qədər 14 yaşından dağlarda döyüşən, ömrünün 11 ilini həbsdə keçirən Quldurlar kraliçası oxumağı və yazmağı bilmədiyi üçün bütün yaşadıqlarını iki yazıçıya danışır. Bu kitab iki yazıçının 8 ay ərzində Hindistana etdiyi 8 səfərdən sonra ərsəyə gəlir. Kitab “Quldurlar kraliçası” adlanır. Onun isə macərası sonun başlanğıcında - Behmai hadisəsinə görə bitir…















среда, 14 мая 2014 г.

“Cırtdanların Qulliverliyi”; Muğanna və Markes

Köhnə kişilərdən, klassiklərdən, “Çayçı Məmməd”dən oxuyub belə öyrənmişik. Öyrənmişik ki, hər gün yazmaq, hər gün çap olunmaq heç də gözəl yazmaq deyil. Bizə belə tərbiyə, öyüd-nəsihət veriblər; onlardan belə görmüşük, az yazmaq oxumağa tələbatı artırır, sözün çəkisini qaldırır, mənasını, hikmətini dərinləşdirir.
 Virtual redaksiyaların, feysbuk agentliklərinin, fəza yazarlarının göbələk kimi artdığı “çat” və “like” dövründə isə asilərin nəsihəti ikiqat aktuallaşır. Hər gün müdrik baxışları ilə qəzet səhifələrindən, sayt balkonlarından sırtıqcasına boylanan o müəlliflərin tanınmış olması vəziyyəti şərtləndirmir. Hələ bilməz olmaz ki, sən populyarsansa həm də qəbul edilirsən.
Qəbul edilmək üçün abır-həya da lazımdır. Oxucunun zəhləsini tökən o marıtlamış sifətləri hər gün görmək xoş olmadığı qədər yorucu, boz və darıxdırıcıdır. Onlar oxunmurlar, təkcə ona görə yox ki, istedadsız yazırlar, həm də illərdir sərsəm “ideya”larla çıxış edirlər, onların yazdıqlarını göyərti satan da bilir.
Müəllif isə oxucunun bilmədiyini yazandır, fərqlilik yaradandır, sənət adamıdır, rəssam kimi sözlərə müxtəlif çalarlar vermək səriştəsidir, zərgər təki cümlələri mıncıq düzəndir. Məktəb inşası səviyyəsində yazmaqdan kənara çıxa bilməyənlərin həyasızlığı bəzən əndazənin o həddini aşır ki, az qala özlərini böyük ədib məktəbi kimi təqdim etsinlər. Belə yerdə Yılmaz Güneyin “Haqlı - haqsız olduğum zamanlarda deyil, qarşımdakı adam olmayanda susuram” fikri xatırlanır. Virtualda üç kateqoriya adamlar var: 
I - Onlar bir qrupdurlar, bir-birilərinin çeynənmiş, geydirmə, mənasız yazılarını “möhtəşəm”, “filankəs əlinə sağlıq”, “heç belə yazı görməmişdim” başlığı ilə paylaşırlar.
II - Bir qrup ədəbiyyat adına soxuşdurulanlardır ki, onlar da bir-biri ilə hər gün pivə içib, şəninə tərif yağdırırlar, saytlar da bunlardan müsahibə alır.
III - İstənilən məsələdə qərəzli mövqe qoyub, heç nə ilə razılaşmayıb, cığallıq edib, daxilində barışsa belə kompleksindən irəli gələrək etiraf etməyib, təki axına qarşı getdiklərini nümayiş etdirənlər fəsiləsini görmək olar.  

***  
 Ədəbiyyat - nəsr, nəzm, romançılıq, pyes, şeir ağır işdir. Keçmişdə dodaqdəyməz təcnisdən tutmuş müxəmməsə qədər yazmaq üçün qollarını çırmalayıb, özünə əziyyət verənlər olub. Nə var ki, mən bu üslubda yazan ilkəm.
Hərçənd, müasir poeziyada kimsə novatorluq, yeni janr haqda düşünmür, ehtiyac da yaranmayıb. Bu sənət Kamyunun “Sizif”i qədər ömürlük əzabdır. Həyatda jurnalist, dulusçu, pinəçi, qaynaqçı, pilot olmaq da mümkündür.
Ədəbiyyat adamı olmağa iddia etmək isə “şir ürəyi” və həya tələb edir. Bu gün nəsrə iddialılarda isə nə birinci, nə ikinci var. Olsa-olsa onlarda ədəbiyyatı lağa qoymaq, ələ salmaq, məsxərəyə çevirmək yanğısı var. Mütaliəsinə və dünyəvi ədəbiyyata hörmət edən adam onların kitabcığazlarını nəinki vərəqləməz, əlinə belə götürməz.
Nəsr novatorluğu diktə edir. Kimsə demir ki, Tolstoyun “Anna Karenina”, Anarın “Beş mərtəbəli binanın altıncı mərtəbəsi”, yaxud Mopossanın “Həyat”ını təzədən yazmaq olmaz, olar. Amma onu kimsə oxumaz. Axı heyrətləndirmək istedadı olmalıdır?!
Çünki bu nəsrlər dövründə bir yenilik idi. İndi insanların gündəlik “Həyat”ı “Anna Karenina”ya oxşayır. O ki qala bu mətnlərlə oxucunu təəccübləndirməyi bacarasan. Demək ki, bizim ədəbi çevrələrdə yazıçı avtoritetliyi etmək istəyənlərin istedadsızlıqdan savayı, mövzu qısırlığı da varmış.
Məsələn, dövründə kitabının satışına qadağa qoyulmuş Vladimir Bartol “Alamut”u yaza bilmək üçün 21 tarixi qaynaqları araşdırıb, ciddi nəticələrə hasil olandan sonra romanı qələmə almağa cəsarət edib. Gəl ki, bugünkü ədəbiyyatımızda “lotuluq” arzusunda olan “cırtdanların Qulliverliyi”nə baxaq.

***

Nə Şopeni Corc Sand, nə Nitsşeni Lui Salomi, nə də Kafkanı Milena öldürmədi, tam tərsinə yaratmaq üçün bu qadınlar onları gücləndirdi, yazmaq eşqini alovlandırdı. Bəxtiyar Vahabzadə danışırdı ki, mən kədərdən ilham alıram, sevincdən nə pay götürüb yaza bilərəm?
Doğrudan doğruya insan taleyindəki üzücü, qəmginlik yaradan hadisələr yalnız yazmağa adamı həvəsləndirir. Kafka Milenaya “Sənsiz yaşaya bilmirəm, sənlə də yaşaya bilmirəm” yazarkən ədəbiyyatda azadlıq faktoruna diqqəti cəlb edirdi.
Köhnə deyimdir ki, evlilik ədəbi azadlığı məhdudlaşdırır. Yazıçı Milenanın xiffətini çəkərkən kədərlənir, ilhamlanır yeni-yeni möcüzələr yaradanda onunla da yaşamağı xəyal edirdi. Yaşadıqlarını yazanlar xalüqələr yaratmağa qadirdir.
Kafkanın Milenaya yazdığı kimi, Nitsşenin Salomiyə məktubları da çağdan dövrün nasirləri üçün ibrət dərsi olmalıdır. Çünki sevgi ədəbi prosesin eleksiya vəziyyətindən orqazm halına qədər vacibdir, bunun zavyazkası, razvyaskası, kulminasiyası var, finala isə bəzən gərək qalmır.
Bizimkilər isə yazdıqlarında sevgini ələ salıb, çürüyü çıxmış “azad seks” mövzusunu “acı bağırsaq” kimi uzadırlar. Sevgi isə yaradıcını “ədəbi cırtdan Qulliver” arsenalından çıxarır, işıqlı adama çevirir.

***  

Və bu, o günləriydi ki 1 aprel - gülüş günü Azərbaycanın İsasını itirdik. Bəli, İsa Muğannanı. Vay o qələm adamının halına ki, yüzlərlə yazısı, kitabları, hekayələri nəşr edilə, hələ də yazıçı kimi birmənalı qəbul edilməyə. Bir hissə sənə publisist deyə, kiçik zümrə yazıçı kimi tanıya.
İsa Muğanna isə elə bir düha, sənətkarıydı ki, alnında yazıçı damğası vardı. Mübahisəsiz, şərhsiz, dedi-qodusuz ədəbiyyatın minarəsinə əyləşmişdi. Bax, bu yerdə yazının əvvəlindəki qeydlərə qayıtmalı oluruq. Həyatda jurnalist, mühəndis, poçtalyon olmaq mümkündür, yazıçılıq isə mürəkkəb işdir.
Hər adamdan Molla Pənah Vaqif çıxmaz. Muğanna isə o yazıçıydı ki, sözləri zərbül-məsələ, sitata, aforizmə çevrilmişdi. Ümumiyyətlə, yazdıqlarından azı 3-4 fikri dillərdə əzbərə çevrilməyənin ədəbi mühitdə yeri aşağıdadır.
Muğanna isə “kiçik həşərat böyük həşəratdan, quzu qurddan, gücsüz insan güclüdən, cəmi bəşəriyyət də Allahdan qorxur” fikri ilə yaddaşlarda həkk olunub. Bu yerdə “güclü gücsüz insan yoxdur, kamil insan var, bir də cahil” cavabı da Nəsiminin yox, Muğannanı qələmindən çıxıb. “Vəsf zamanı deyil, ay afət” də İsanın məhsuludur.
Biz Nəsimini görməmişik, qəzəllərində, çıxışlarında belə sözlər olmayıb. Demək, Muğanna cazibəsidir, biz yazıçının yaratdığı Nəsimini sevmişik, həqiqi İmadəddini tanımırıq. Yaxud “Gedən cismimdir, ruhum sizinlədir” kəlamını bəlkə də heç Nəsimi söyləməyib. Xalid Kazımlı doğru yazmışdı, Muğanna Pensilvaniyada yaşasaydı Selincerdən az şöhrətli olmazdı. Görünür, ədəbiyyatda coğrafi uğursuzluq da var.

***

 
 Nəhayət, belə vaxtda Muğannanın vəfatından 17 gün sonra, aprelin 18-də magik realizmin nəhəngi Markes də kainatla vidalaşdı. Qəzetçilikdən yazıçılığa gedən uzun bir həyat yolunda sağlığında bütün yaradıcı arzularına çatmışdı.
Muğannadan fərqli olaraq, bütün dünya Markesi oxuyurdu. Obamadan Əliyevə qədər Markeslə bağlı baş sağlıqlarına rast gəlinirdi. Markes müsahibəsində ədəbiyyatın necə əziyyətli iş olduğunu təsdiqləyirdi. O deyirdi ki, “8 saat ərzində güc-bəla ilə cəmi yarımca səhifə yaza bilirəm. Yazdıqlarımla döyüşürəm, bu döyüşdə Söz qalib çıxır”.





Muğanna ilə Markesin böyüklüyü də “Qulliverlər” üçün bu mənada bir dərslikdir. Amma çətin ki, təkəbbürlü, xudpəsəndlər “boğazdan yuxarı” söhbətlərindən, yazılarından əl çəksinlər. Çünki bu ölkədə onları oxuyanlar efirdə maştağalı meyxana deyən Kərimi çağırıb Markes haqda sual verənlərdir, meyxanaçı da deyir ki, qoy Kolumbiya xalqının canı çıxsın bizim yazıçıları tanısın, Amalya Pənahova isə Qabrieli müğənni bilir.
İndi görün, hansı ölkədə kimlərlə eyni pasportu daşıyırıq. Əsl sənət yanğısı ilə yazanlar bilirlər ki, ədəbiyyatda uğur lotoreya kimidir, bəzən. Müəllifi ölüm yatağında belə yaxalaya bilər talequşu. Saramaqo kimi nəhəng 50 yaşdan sonra əsərlərini oxutdura bilib. Canınızı sıxmayın!!!

понедельник, 3 марта 2014 г.

BALAXANSKİ

Fransız yazıçısı Prosper Merime qədər məni novella janrında heyrətləndirən ikinci nasir olmayıb və onun “Mateo Falkone” novellası bir dostluq fəlsəfəsi kimi nəyə desən dəyər. Matteo xanımı Cüzeppa və yeganə oğlu Fortunato ilə kiçik bir kənddə sakit həyatı tərzi sürür.


Lakin həbsdən qaçan siyasi məhbus Cannettonun onların kəndində gizlənməsi bütün sakitliyi pozur və Matteonun ailəsində faciə üz verir.
Onun dostu olan qaçaq Cannettonin gizləndiyi yer oğlu Fortunato tərəfindən bir bahalı saat müqabilində düşmənə ələ verilir. Matteo xəyanəti bağışlamayaraq oğlunu güllələyir. Bu dostluğa sadiqlik, əqidənin dönməzliyidir.

Müqayisə qüsurlu olsa da, Elşən Balaxanskidə Matteo Falkone xarakterini müşahidə etmişəm. Hərçənd ki, belə bir hadisə üz verməyib. Ancaq dosta sadiqlikdən nümunə gətirməkdən söhbət gedirsə, başqa müqayisə tapmadım.

Fransız yazıçısı Prosper Merime qədər məni novella janrında heyrətləndirən ikinci nasir olmayıb və onun “Mateo Falkone” novellası bir dostluq fəlsəfəsi kimi nəyə desən dəyər. Matteo xanımı Cüzeppa və yeganə oğlu Fortunato ilə kiçik bir kənddə sakit həyatı tərzi sürür.

Lakin həbsdən qaçan siyasi məhbus Cannettonun onların kəndində gizlənməsi bütün sakitliyi pozur və Matteonun ailəsində faciə üz verir.
Onun dostu olan qaçaq Cannettonin gizləndiyi yer oğlu Fortunato tərəfindən bir bahalı saat müqabilində düşmənə ələ verilir. Matteo xəyanəti bağışlamayaraq oğlunu güllələyir. Bu dostluğa sadiqlik, əqidənin dönməzliyidir.
Müqayisə qüsurlu olsa da, Elşən Balaxanskidə Matteo Falkone xarakterini müşahidə etmişəm. Hərçənd ki, belə bir hadisə üz verməyib. Ancaq dosta sadiqlikdən nümunə gətirməkdən söhbət gedirsə, başqa müqayisə tapmadım.



Bu gün Balaxanskinin doğum günüdür və onun haqda yazmaya bilməzdim.
Balaxanski kimdir?
Sadə oxucu üçün sadəcə “Yeni Müsavat” qəzetinin kriminal jurnalisti, bəlkə də mətbuatın mütəşəkkil qələmlənmiş dəstəsinin başçısıdır.
Mənimçünsə, birinci, güvənilən İNSAN, ikinci, xoşbəxt ailə sahibi, üçüncü ölkəsini sevən vətəndaş, dördüncü, qələm partizanı, beşinci rəisimizdir.
Lazım gəlsə, altıncını da, deyə bilərəm, amma sirr qalsın. Balaxanskini tanıyanlar razılaşar ki, o qələm partizanıdır və yorulmadan döyüşür.
Bunun adı jurnalistikada bədəvi ərəblər kimi köçəri həyat tərzidir, oturacaq jurnalistikasından imtinadır və həm də daim əzilənlərin, istismar olunanların yanında olmaqdır, əlini silaha (qələmə) sarıb ölənəcən döyüşməkdir.
Balaxanski imzası mətbuatda brendə çevrilib və hətta, başqa imzayla yazanda hamı bilir ki, bu onun qələminin məhsuludur.
Mənimçün həyatda dost itirmək qədər ikinci böyük itki yoxdur və itirə-itirə özüm itirəm, yox oluram. Odur ki, sağlığında insanları qiymətləndirməyin tərəfdarıyam. Balaxanski haqda yazmaq qərarı da bundan irəli gəlir. Bir çox addımlarımda onun verdiyi tövsiyələrin faydalı olması isbat edib ki, bu insan təkrarsızdır.
Məncə, hamının sevimlisinə çevrilmək yaxşı perspektiv vəd etmir. Çünki sonda səni sevən hamını kədərləndirib gedirsən. Bunu yazıram sənin sağlığına, rəis!!!