“İnsan madam ki, öləcək, bunun necə və nə zaman olacağının əhəmiyyəti
yoxdur” - yad və laqeyd adamın dilindən yalnız bu sözləri eşitmək mümkündür. O
da mümkündür ki, biganə, soyuqqanlı adamların içində bir təlatüm, burulğan
gizlənir.
Bu hiss gec-tez, ən ekstremal vəziyyətdə özünü büruzə verir. Kamyunun
“Yad”ı da belə adamdır. Nə vaxt ki dünya-aləm və özü onun vecinə deyildi, onda Merso
üçün heç bir təhlükə yoxuydu. Elə ki, qətl törətdiyinə görə barəsində edam
hökmü çıxarılır, Yad öz taleyinə qarşı biganə qala bilmir. Ətrafdakıların
lənətini qazanan, anasının ölümünə ögey yanaşan, görüşdüyü qadınla evlənib - evlənməməyin
fərqinin olmadığını deyən Yad tezliklə qarşımızda özünə qarşı doğmalaşır.
Zira, insan öz meyitinə diri və açıq gözlə baxmağı bacarmır, can
şirindir. Kamyu qəhrəmanını son sətrinə qədər barışmaz və məğrur göstərməyə
çalışır. Ancaq bu axıra qədər alınmır; bir neçə il həbs cəzası alacağını güman
edən Merso ölüm hökmündən diksinir.
Çətin ki, bu povesti az adam oxusun. Ona görə sözü acı bağırsaq kimi
uzadıb, kitabın fəlsəfi mahiyyəti haqda dastan açmaq fikrindən uzağam. Mənim
“Yad”ın tərcüməsi ilə bağlı narahatlığım var. Açığı, Əlisa Nicat kimi
təcrübəli, ədəbiyyatı dərindən bilən müəllifin dilindən tələm-tələsik,
başdansovdu, primitiv sözlərdən calaqlanmış cümlələri oxumaq məyusedicidir.
Heç gözləməzdim. Əlisa müəllimin bloqunu və ümumən yazdıqlarını
izləyən biri kimi onun hansı baqaja malik olduğuna bələdəm. Amma “Yad”ı
oxuyanda inanmaq olmur ki, bunu Kamyu yazıb, Əlisa müəllim də tərcümə edib.
Sanki naşı bir tərcüməçini əlindən çıxan məhsula oxşayır. Bu A.Kamyu
və Ə.Nicat adına qəbahətdir. Buna ya uğursuz tandem, ya da “Yad”a yad münasibət
deyilməlidir. Tərcüməyə gəlincə, əsər “dedim-dedi” dialoqundan ibarətdir, bir müxbirin
hazırladığı reportaj üsuluna oxşayır, personajların dilindən hansı sözlərin
deyildiyi tez-tez rabitədən çıxıb, setdən itir. Mənsubiyyət sözləri bir cümlədə
bir neçə dəfə təkrarlanır.
Məsələn, “Mən ona dedim ki, mən sənin dostunam”. Bu cür cümlə quruluşundakı
qüsurları tutmağı Əlisa müəllim hamıdan yaxşı bilir, işinin ustasıdır və ona
dərs keçmək niyyətimiz də yoxdur. Sadəcə, “Yad” belə tərcümə olunmamalı idi.
Cümlələr bütün mətn boyunca qısa-qısa təqdim olunur, hadisələr çox
intensivləşdirilir, tələskənlik hiss olunur, harasa qaça-qaça tərcümə edilib,
oxucunu və nəşriyyatı yola verib. Redaktə işindən isə danışmağa dəyməz. Kim
edibsə görünür qonorar xətrinə başından edib. Redaktəni bir sözlə ifadə etmək
olar - Bərbad!!!
...Tərcüməçi işi ikinci müəllif vəzifəsidir. Oxucunu məhz yazıçının
elə bu dildə yazdığına inandırmaqdır. “Yad”ı rusca oxuyan Kamyunun rusca
yazdığını, türkcə mütaliə edən türkcə qələmə aldığını düşünməlidir. Oxucu
onunla yazıçı arasında tərcüməçi olduğunu hiss etməməlidir. Belə olmayanda
qarşımıza keyfiyyətsiz tərcümələr, ya da elə doğmalaşmayan “Yad” çıxır...
