...“Nişanlıma söyləyin, artıq devrimlə nişanlıyam”
- Ertan Saruhanın atasına telefonda son sözü onu səsləyən müqəddəs və mətin bir
mübarizənin qaranquşuydu. Ertan sol hərəkatın tən ortasında bu dilemma arasında
qalanda nişanlısı ilə qələbədən sonra yaşayacağı günəşli günlərin nicatını
devrimlə nişanlı olmaqda görürdü.
Bizim zəmanəmizdə belə məğrur gəncin yolunu getmək
üçün ya kimsəsiz olmalısan, ya da onun kimi nişanlısı vətən olan biri. İtirəcəyi
olanlardan inqilabçı çıxmaz. Ertan isə
itirməkdən qorxmayan və qorxu hissini itirən idealist idi.
...Atası Lütfü Saruhan İsmət Paşanın (İnönü) yaxın adamıydı. Ertan
ziyalı ailənin övladıydı. Subkomandantenin təbirincə desək, o ailədə tək “korlanmış”
uşaqdı. Liseyi bitirib müəllimliyə başlayanda Türk İşçi Partiyasına (TİP)
qoşulur. Qaradəniz bölgəsində sol hərəkatının liderinə çevrilir, Mahir Çayan
dəstəsinə qoşulur. Buna qədər isə Çarşamba qəsəbəsində müəllim işləyir.
Sol
hərəkatın içində yer alanda kənd məktəbinə sürgünə göndərilir. Həmin kəndin
sərt qışa görə yolları bağlı olur deyə Ertan getməkdən imtina edir. Onda onu
müəllimlikdən kənarlaşdırırlar. Samsunda mazut fabrikində laborant işləməyə
başlayır. Sonra fabrikdən də çıxarılır.
Ertan Mahir Çayanlara qoşulub edama məhkum olunmuş Dəniz
Gəzmiş, Hüseyn İnan və Yusif Aslan üçün yola çıxmışdı. Türkiyənin asılmağa göndərilən
3 devrimçi oğlunu xilas etməyə hazırlaşan 11 hərəkatçı canlarını Qızıldərədə yoldaşları
uğrunda fəda edirlər. Dənizləri ipdən qurtarmağa görə savaşa başlayanlar
onlardan qabaq tələf olurlar. Bu qiyamçı gənclərin hərəkətindən bizim üçün iki nəticə
çıxır:
Birincisi,
ideologiyalar mütləqdir və ideoloji baxışları bir olanlar qardaşdırlar. Onları
ölüm belə ayıra bilmir. İkincisi, günümüzdə qardaş qardaşdan ötrü nəinki ölümə,
davaya belə getmir. Mahir başda olmaqla Ertanlar isə getdi...
Mənimçün Ertan bir iradə simvoludur. O siyasi
sistemdən öncə ailəyə qarşı çıxmağı bacarmışdı, inqilab üçün nişanlısını yarı
yolda qoymağa razılaşmışdı. Bunu Dənizlər üçün edirdi. “Ana məni bağışla,
dostum üçün ölməyə gedirəm” deyəcək biri varmı indi? Bizim dövrümüzdə nişanlısını
yarı yolda buraxanlar yalnız nadanlıqdan edərlər.
Ertanla
bir evdə qalan yoldaşlarının dediklərinə görə, gözəl kanon ifaçısı imiş. Axşamlar
ən çox sevdiyi məşhur “Həkimoğlu” türküsünü kanonda titrədərmiş.
Otel otağındakı soldaşı: “Bu ərəfələrdə
Ertan nişanlanmışdı. Atasına telefonla zəng edib fabrikdəki işindən
çıxarıldığını xəbər verdi. Bu o zamandı ki, artıq o gerilyaya başlamaq qərarını
vermişdi. Telefonda atasına dedi ki, nişanlıma söyləyin artıq devrimlə nişanlıyam”.
Saruhan
o dövrün Ziya Yılmaz və Fikri Sönməz kimi nüfuzlu solçuları ilə bərabər Samsun,
Trabzon, Ordu, Giresun vilayətlərində hərəkatda idi. “Kəndli” qəzetinin nəşrinə
rəhbərlik edirdi. Hətta Mahir Çayan həbsdən qaçandan sonra Ertan onu Qaradəniz
bölgəsində qarşılamışdı.
Başqa bir dostu isə son günləri belə
xatırlayır: “Bir ara bizim evdə qaldı. Anam və atam ona baxırdı. Mən Nurəddin
kəndində müəllimlik edirdim. Qəlyanaltını birgə edirdik, sonra işə gedirdim. Bir
də axşamlar işdən qayıdanda görüşmək imkanımız olurdu. Anama “xala sən yeməyi
qapıya qoy götürərəm” deyirdi. Ələ keçməmək üçün sifəti sarılıydı.
Mənə Kambocadakı inqilabçılardan söz
açardı. Orada tutulanların ifadə verməməsi üçün intihar dərmanı içmələrindən
danışırdı. Son vaxtlar dağda qalacaq deyə çox az yeməyə çalışırdı. Özünü uzun
bir mübarizəyə hazırlayırdı. Anama “teyzem yemeğimi hiç eksik etmiyorsun, dağda
da bana yemek ulaştırabilecek misin” demişdi”.
Və
Dənizləri xilas üçün dava başlayır. Mahirlə birgə 11 devrimçi 2 ingilis və 1
kanadalı mühəndisi girov götürürlər. Şərt Dəniz, Hüseyn və Yusiflə girovları dəyişməkdi.
1972-ci
ilin 27 mart günü. Çayanın dəstəsi girovları Qızıldərə kəndinə gətirir. Devrimçilər
girovlarla kənd muxtarının evində yerləşirlər. Üç gün sonra...
1972-ci
il aprelin 1-də Türkiyə qəzetləri muxtarın evindəki partizanların qətli
xəbərini manşetlərə çıxarır. Ölkənin əksər mətbuat orqanları girovlara yas tutub
ağlayır, devrimçiləri lənətləyirdi. O qətliamdan bircə Ertuğrul Kürkçü tam
təsadüfən sağ çıxır və uzun müddət məhbəs həyatı yaşayır. İndi Türkiyədə
BDP-nin millət vəkilidir (oxu: Partizanlıqdan millət vəkilliyinə -
M.Süleymanov).
Beləcə,
Dənizlərdən əvvəl dənizlərə gedən 11 solçu Türkiyə tarixində “qara mart”la
yadda qalırlar. Ertan Fatsada valideynlərinin yanında dəfn olunur. Qardaşı
Şəffaf Saruhan illər sonra məzarı başında: “Ertan çox düşüncəli biriydi. Heç
kimə səsini yüksəltməzdi. Danışıqları hər vaxt qısa və aydın olardı. ONLAR
cəmiyyətin uşaqları idi, sonra gəncləri oldular.
ONLARın
səyləri, əməkləri və mübarizələri sayəsində başımız dik olacaq. ONLARın və bu
gün davam edən mübarizənin sayəsində işıqlı, müstəqil bir gələcək bizləri
gözləyir”. Türkiyədə “qara mart” kimi xatırlanan o dönəm ölkəyə çox ciddi bir zərbə
vurdu. Ancaq faciələr hələ qabaqdaydı. 8 il sonra -1980-də Ertanları Erdallar
əvəzləyəcəkdi...