“Axı bu
romanı yazanda o yox, mən sənin əllərini isti suyla qızdırırdım?!” Bu,
Tatyananın Bulqakova son sözü olur. Vəssəlam. Xəyanətə uğramış qadın, istedadın
qurbanı… Adını nə qoyursunuz qoyun, bir yaradıcının taleyi ancaq və ancaq bu
qədər ziddiyyətli ola bilərdi.
Necə ki, Moemin “Ay və qara şahı”sında adi birja işçisi,
gələcəyin dahi rəssamı Striklənd ailəsini sənət naminə atır. Sonra Taiti
adasında başqa bir qadınla ömrünü başa vurur. Haqlı olaraq soruşmaq olar: “Əgər
rəssam sənət üçün ailəsini tərk etmişdisə və gedişindən sonra heç bir qadına
toxunmamışdısa, nə üçün illər sonra başqasıyla yaşamağı seçirdi?”
Bəs madam
ki, yaradıcının həyat kredosu yazdıqlarını yaşamaq, yaşadıqlarını
yazıb-yaratmaqdırsa, onu qınaya bilərikmi? Bu da ritorik sualdır. Axı
yaradıcının mütləq və mütləq bioqrafiyası zəngin, keşməkeşli, məşəqqətlərlə
dolu, təzadlar içində olmalıdır?!
Onun
fantaziyaları, heyrətləndirmək bacarığı da istedaddan əlavə bu amillərdən
asılıdır. Yalnız bu ovqatda güclü təhkiyə ilə yazmaq mümkündür. Bulqakov da
xəstə ikən gecələr “Ağ qvardiya”nı yazanda Tatyana yatmayıb, onun yanında
oturub, vaxtaşırı yazıçının əllərini isitmək üçün isti su qızdırırdı. Və qadın
hardan biləydi ki, əllərini qızdırdığı Bulqakov ürəyini başqa bir məhəbbət üçün
yandırır.
Çapından
sonra bilir ki, “Ağ qvardiya”nı onun gecələr qayğısına qalan Tatyanaya yox,
Lyubov Belozorskaya ithaf edirmiş. Tatyananın Bulqakova elə son sözü də belə
olur: “Axı bu romanı yazanda o yox, mən sənin əllərini isti suyla
qızdırırdım?!”.
***
Mənə “Bulqakovun taleyinin
kontr-presedentini göstər” deyə bilərsiniz. Bu analogiyaya Şopen uyğun gəlir.
Qısa ömründə bəstəkarın (39 il) ən məhsuldar dövrü Corc Sandla birlikdə
keçirdiyi günlər idi. İki konsert və çoxlu sayda fortopiano pyesləri,
sonatalar, noktürnlər, skertsolar, etüdlər, ekspromtlar – hamısını da yazıçı
qadının məhəbbəti ona yazdırır.
Və bu dipdiri həqiqətdir: elə bir
yaradıcı adam yoxdur ki, eşq onu yazdırmasın. Təbiətən musiqiyə həvəsli olan
C.Sand Şopenin istedadı qarşısında baş əyirdi. Ədəbi prosesdən kənarda qalan
Şopen isə sevgilisinin yaradıcılığı ilə az maraqlanırdı. Hətta Corc Sandın çox
az əsərini oxumuşdu. Yazıçının belə laqeydliklə barışması çətin idi. İncikliklər
damla-damla toplanırdı.
Ayrıldıqdan sonra Sand əvvəlki tək fəal,
çalışqan olur. Şopen isə sanki havadan məhrum olmuşdu. O artıq musiqi bəstələyə
bilmir, yalnız ifa edirdi. Yazıçı yataq xəstəsi olan bəstəkara bir addım
da yaxın getmir, xəstə bir adam üçün ömrünü xərcləmək istəmədiyini deyir. Bu da
Bulqakovun əllərini qızdıran Tatyanadan fərqli olaraq yarımcan vəziyyətdə canı
ilə çarpışan Şopenə Sand tərəfindən göstərilən eqoistlik. İki xəstəhal
yaradıcıya antoqonist rəftar, fərqli talelər: eqoist qadınla nəvaziş göstərib,
xəyanətlə qarşılaşan cəfakeş qadının dahilərlə yaşadığı mübahisəli ömürlər… Və
Bulqakovun taleyi öz əlindəydisə, Şopenin bu mənada bəxti gətirməmişdi.
***
Demək ki, yaradıcı adamın taleyi təlatümlü,
burulğanlı olmalıdır. Onda təsirli təhkiyələr qələmə almaq mümkün olacaq. Məsələn,
Mopassan fahişələrlə keçirdiyi günləri hekayələrində elə ustalıqla təsvir edib
ki, oxucu o mətnlərdə ictimai çəkisi olan məzmun da tapa bilib. Dəniz Gəzmişin
son məktubunda yazdığı kimi “Həyatda çox yaşamaq yox, yaşadığın müddətcə çox iş
görə bilmək lazımdır”.
Boz, monoton həyat yaşayan yazıçıların təhkiyəsində bədii
təsvirlər zəif alınmağa məhkumdur. İki şüşə içib, öz obıvatel ömrünü kədərli
şəkildə oxucuya sırımaq heç bir sosial və şəxsi əhəmiyyət kəsb eləmir. Oxucu təhkiyədə
yaşadıqlarını sətir-sətir görmürsə, hiss etmirsə, “hə, məndə də belə olmuşdu”
deyibən içindən bir ah çəkmirsə, müəllifin nə uşaqlıq, nə gənclik, nə də nakam
məhəbbəti təhkiyədə uğur qazana bilməz.
Kim bilir, bəlkə də, Gete “Gənc
Verterin əzabları”nı yazanda yaşadığı taleyin bir parçasını qələmə almışdı?!
Belə olmasaydı, bu qədər güclü təsvir kitabı oxuyan gənclərin intiharı ilə başa
çatmazdı. Və yaxud son bəyəndiyim təhkiyəni - Səfər Alışarlının “Yay
vidalaşmaları” hekayəsini göstərmək olar. Nostaljisi, axıcı və sakit dili,
mahir fəndləri…
Kəsəsi, yay günlərində oxunacaq ən gözəl
hekayədir. Heyf ki, çoxluğun diqqətindən kənarda qaldı… Bizim buqələmunların isə
yazdığı bir-iki təhkiyəyə təsadüfən göz atmışam. İlk cümlənin cansıxıcı, yorucu
olması, oxucunu öz arxasıyla apara bilməməsi bir yana, məzmunun lümpenliyinə
bişmiş toyuğun gülməyi gəlir.
Hətta qəzet səhifəsində bir dilənçi
uşağın yaxud tüfeyli “bomj”un həyatından bəhs edən reportaj belə onların 200 səhifəlik
təhkiyə-romanlarından dramatik və cəlbedicidir. Və təhkiyələrində mətn boyu əsas
süjet xətlərini yemək, içki, siqaret təşkil edir. Ona qalsa, Yusif Səmədoğlu qədər
“Qətl günü” romanında içki və siqareti sevdirən ikinci müəllif yoxdur. Müəllif
əsərin hər iki səhifəsindən bir oxucuda içmək, siqaret çəkmək həvəsi oyadır.
***
Markes məşhur müsahibəsində çox mühüm
bir detala toxunur. Yazıçının ikibaşlı fikirləri özü üçün bitməsə də, bizim zəmanəmizin
yazarlarına olduqca yaxın və aiddir: “Bu ardı-arası kəsilməyən müsahibələrə son
qoymağın yaxşı yolu var.
Qısa vaxtda nə qədər çox müsahibə versəm,
dünyanın zəhləsini bir o qədər tökmüş olaram. Bununla da bir mövzu kimi tükənərəm”.
İroniya ilə deyilmiş bu sözdən sonra Markes nə tükəndi, nə də zəhlə tökdü.
Ancaq onun söylədiklərini fikirləşmədən edənlər, buqələmun düşüncələri ilə hər
gün “yetənə yet, yetməyənə daş at.az” saytlarında müsahibə verənlər artıq nəinki
tükənirlər, olduqları yerə qayıtmağa başlayırlar. Onların özləri qədər
yazdıqlarının da mənasızlığı, oxucunun gülə-gülə əl sallayıb, onlara xudahafiz
deməsidir. Bu bir yaradıcı üçün çox kədərlidir…
Və yenə də təhkiyə-romanları bir teatr səhnəciyinə
yaramayanlar üçün Markes aktualdır: “Mən yazmağa başlayanda bir məqsəd
güdürdüm. Dostlarımdan birinə sübut etmək istəyirdim ki, bizim nəsil də yazıçı
yetişdirə bilər. Onda cəmi 17 yaşım vardı”. O sübut etdi. Bəs bizim nəsil?!
Комментариев нет:
Отправить комментарий