Doğmalaşmayan “Yad”

“İnsan madam ki, öləcək, bunun necə və nə zaman olacağının əhəmiyyəti yoxdur” - yad və laqeyd adamın dilindən yalnız bu sözləri eşitmək mümkündür. O da mümkündür ki, biganə, soyuqqanlı adamların içində bir təlatüm, burulğan gizlənir.

                                   

Bu hiss gec-tez, ən ekstremal vəziyyətdə özünü büruzə verir. Kamyunun “Yad”ı da belə adamdır. Nə vaxt ki dünya-aləm və özü onun vecinə deyildi, onda Merso üçün heç bir təhlükə yoxuydu. Elə ki, qətl törətdiyinə görə barəsində edam hökmü çıxarılır, Yad öz taleyinə qarşı biganə qala bilmir. Ətrafdakıların lənətini qazanan, anasının ölümünə ögey yanaşan, görüşdüyü qadınla evlənib - evlənməməyin fərqinin olmadığını deyən Yad tezliklə qarşımızda özünə qarşı doğmalaşır.

Zira, insan öz meyitinə diri və açıq gözlə baxmağı bacarmır, can şirindir. Kamyu qəhrəmanını son sətrinə qədər barışmaz və məğrur göstərməyə çalışır. Ancaq bu axıra qədər alınmır; bir neçə il həbs cəzası alacağını güman edən Merso ölüm hökmündən diksinir.

Çətin ki, bu povesti az adam oxusun. Ona görə sözü acı bağırsaq kimi uzadıb, kitabın fəlsəfi mahiyyəti haqda dastan açmaq fikrindən uzağam. Mənim “Yad”ın tərcüməsi ilə bağlı narahatlığım var. Açığı, Əlisa Nicat kimi təcrübəli, ədəbiyyatı dərindən bilən müəllifin dilindən tələm-tələsik, başdansovdu, primitiv sözlərdən calaqlanmış cümlələri oxumaq məyusedicidir.

Heç gözləməzdim. Əlisa müəllimin bloqunu və ümumən yazdıqlarını izləyən biri kimi onun hansı baqaja malik olduğuna bələdəm. Amma “Yad”ı oxuyanda inanmaq olmur ki, bunu Kamyu yazıb, Əlisa müəllim də tərcümə edib.

Sanki naşı bir tərcüməçini əlindən çıxan məhsula oxşayır. Bu A.Kamyu və Ə.Nicat adına qəbahətdir. Buna ya uğursuz tandem, ya da “Yad”a yad münasibət deyilməlidir. Tərcüməyə gəlincə, əsər “dedim-dedi” dialoqundan ibarətdir, bir müxbirin hazırladığı reportaj üsuluna oxşayır, personajların dilindən hansı sözlərin deyildiyi tez-tez rabitədən çıxıb, setdən itir. Mənsubiyyət sözləri bir cümlədə bir neçə dəfə təkrarlanır.

Məsələn, “Mən ona dedim ki, mən sənin dostunam”. Bu cür cümlə quruluşundakı qüsurları tutmağı Əlisa müəllim hamıdan yaxşı bilir, işinin ustasıdır və ona dərs keçmək niyyətimiz də yoxdur. Sadəcə, “Yad” belə tərcümə olunmamalı idi.

Cümlələr bütün mətn boyunca qısa-qısa təqdim olunur, hadisələr çox intensivləşdirilir, tələskənlik hiss olunur, harasa qaça-qaça tərcümə edilib, oxucunu və nəşriyyatı yola verib. Redaktə işindən isə danışmağa dəyməz. Kim edibsə görünür qonorar xətrinə başından edib. Redaktəni bir sözlə ifadə etmək olar - Bərbad!!!

...Tərcüməçi işi ikinci müəllif vəzifəsidir. Oxucunu məhz yazıçının elə bu dildə yazdığına inandırmaqdır. “Yad”ı rusca oxuyan Kamyunun rusca yazdığını, türkcə mütaliə edən türkcə qələmə aldığını düşünməlidir. Oxucu onunla yazıçı arasında tərcüməçi olduğunu hiss etməməlidir. Belə olmayanda qarşımıza keyfiyyətsiz tərcümələr, ya da elə doğmalaşmayan “Yad” çıxır...