Suriya. Əsəd sosialistdirmi?

“Qərb bizi xilas edəcək” - Ostap Bender sarkazmla yazmışdı. Yankisevər lümpen və obıvatellərimiz də ona inanmışdı. Ki, Benderin “xilaskarı” indi gələr, bu dəqiqə gələr. Ta 2011-ci ilin əvvəlindən yolunu gözləyirlər. Ərəb yarımadasına səadət gətirənlər o gözəlliyi bizə bəxş etməsələr də, 2 ildir xoş qədəmlərini qədim Suriya torpaqlarına basıblar. 

Bəşər Əsəd antibəşərdir, tirandır, zalım padşahdır və monarxdır. Ancaq onun sosialist olduğunu iddia edənlər yenə yanılır. Bəziləri özünə sosialist deyən hər debil hakimiyyəti gözümüzə soxmağa çalışır. Bil(məy)ərəkdən: baxın, sizin solçu liderlər anti-xalqdır.

İndi nə edək ki, Şimali Koreya çuxçesi bala Kim Çe, atasından hakimiyyəti vərəsə kimi alan II Əsəd özünə sosialist deyir? Ona qalsa YAP da nizamnaməsində özünü sol təmayüllü göstərib. Onları sol əqidənin ayağına yazası deyilik ki?! Suriyada baş verənlərə gəlincə, orada nə inqilab, nə gerilya var. Sadəcə müharibədir. Bu müharibədə Qərb də Əsəd qədər xalqı qırğına verməyə hazırdır. Belə olmasaydı baş verənləri sükutla qarşılayıb, quru bəyanatlarla yola verməzdi.

Dünya KİV-i yazır ki, Suriyada 100 mindən çox (!!!) adam öldürülüb. XXI əsrdə bu qədər adamın tələf edilməsi nə dərəcədə ağılabatandır? 100 min haaa. İnanmıram. Yox, əgər belədirsə, onda genosiddir. Bəs, sülhpərvər ABŞ bu qədər adamın ölümünə niyə göz yumur? Liviyaya tələsik NATO qoşunlarını soxanlar adekvat münasibəti niyə Suriyada nümayiş etdirmir?

Burdan iki nəticəyə gəlirik: ya Suriyada öldürülənlər haqda dünya KİV-nin yaydığı rəqəmlər şişirdilib, ya da Qərb hamının gözü önündə baş verən qətliamlara şou kimi baxır. Vaxtilə Çauşevksini də devirəndə Qərb telekanalları kütləvi qırğınları əks etdirən görüntülər tapa bilmədiklərinə görə, Rumıniyada morqlardan əcəli ilə ölən insan cəsədlərini çəkib yayımlayırdılar. Başqa nümunə - Liviyada Qəzzafi öldürülənə qədər Qərb KİV-i yazırdı ki, onun əsgərləri insanlara işgəncə verir, körpələr, qocalar qətlə yetirilir. Buyurun, Qəzzafinin qətlindən az sonra nüfuzlu, obyektiv olduğuna şübhə etmədiyiniz “Freedom House” təşkilatı hesabatla çıxış etdi və bəyanatında deyilirdi ki, Qəzzafi əsgərlərinin bir adama da işgəncə verdiyi qeydə alınmayıb.

Deyəcəksiniz ki, yəqin Qəzzafi o dünyadan səhradan çəkdirdiyi su kanalı vasitəsi ilə bu təşkilata rüşvət yollayıb. İndi də oxşar xəbərlər Suriya haqda yayılır. Gah Əsəd çörək növbəsinə duran uşaqları, cavanları kimyəvi silahla öldürür, gah bombalar yağdırır. Bəs kim öldürür, kimlər döyüşür sualına gəlincə, çox uzağa getməyin, əlinizin altında “youtube” var...

                                              

Kafkanın “dövləti”...

Elita və ya bir neçə mərtəbəli bürokratiya aparatı. Elita cərgəsinə yalnız kobud, rəhmsizlər bir sıçrayışla yol aça bilirlər. Kor iradələri hər şeyə qadir olan, qabağına çıxanın kim olursa-olsun səadətinə qəsd edənlər gec-tez insan talelərinin hakimi kəsilir. Mənafe birliyi onları instinktiv olaraq həmrəy edir.

Kütlə isə pərakəndə, birlikdən, sağlam düşüncədən uzaq hər hansı kobudluq qarşısında aciz, iradəsiz və durğundur. Kim ona hökm etməyə qadirsə, kütlə taleyini ona tapşırır, hətta onun əlində qara əməllər üçün vasitəyə belə çevrilir. Kafkanın “Sükançı” novellasında bu “ideya” lakonik şəkildə öz əksini tapıb. İllərlə gəminin sükanı arxasında duran sükançıya qəfildən kimsə hücum çəkir, onu itələyərək kapitanlığı ələ keçirir. Sükançı güclü adamdan gəmi heyətinə şikayət edir. Hamı bir-bir başını yırğalaya yırğalaya göyərtəyə qalxır və təzə sükançıya yaxınlaşır.

Onun sükan arxasında dönməz, əbədi, qətiyyətli duruşuna baxıb, susaraq yerlərinə - kayutaya qayıdırlar. Beləliklə, kütləyə onun üzərində kimin hökmranlıq etməsi fərq etmir. Cilov nə qədər sərt, möhkəm və zəhmli əldədirsə, toplum bir o dərəcədə arxayın, tez ram olandır. Kafka üçün bu məsələdə həyat 2 mərtəbəlidir:

Yuxarıda qasırğanın, tufanın təsir edə bilmədiyi ölməz Dövlət Aparatı, aşağıda isə hər addımı nəzarət və təzyiq altında olan əzilmiş kütlə. Dövlət qorxunc bir qüvvə şəklində günahsızları mühakimə edir, nə vaxtsa və hardasa məzlumu bir dalan dibində tutub köksünə xəncər sancır.

Oruellin “1984” romanı da dövlətin kütləni necə qorxaq, düşünmək azadlığından məhrum edən bir qara, əbədi aparat olduğunu göstərir. Oruell onu da yazır ki, kütləşən kütlələrə müqayisə imkanı verilməyənə qədər təzyiq altında yaşadıqlarını hiss etmirlər.

Xortdan dövlətin terrorundan qoruna bilməyənlər, yekunda yenə dövlətə sığınırlar. Məsələn, son illər Azərbaycanda yüzlərlə istehlakçı dövlət adamlarının himayəsində olan tikinti şirkətləri tərəfindən aldadılıb, amma yenə dövlətə üz tutublar. Minlərlə adamın evi Bakının Baş Planı adı ilə uçurulub, yenə vətəndaş dövlətdən mərhəmət umub. Nəqliyyatda, məişətdə, kommunal xərclərdə qiymətlər dövlət tərəfindən rəsmi şəkildə kəllə-çarxa qaldırılıb, toplum bu dəfə də dövlətə sığınıb. Dövlət Aparatı isə Kafkanın dəqiqliklə qorxunc qüvvə kimi təsvir etdiyi hərbə-zorba, qulyabani və işgəncə administrasiyasıdır. Qara magiyaya oxşayan Dövlət yuxarıda qeyd etdiyimiz elitanın arqumentidir - axı dövlət qərarıdır?! Yəni, dövlət qərar verirsə, şərh oluna bilməz. Çünki sökülən evlər də, qalxan qiymətlər də ayrı-ayrı monopolistlərin yox, dövlətin qərarıdır. 

Beləcə, mənafe birliyi Kafksayağı elitanı həmrəy edir - onlar dövlət planı adı ilə evləri sökür, bazarda qiymətlər bahalaşdırır, qanunları sərtləşdirir, büdcə pullarını yenə də dövlətin abadlıq siyasəti ilə küçələrə səpir, daş-divara hörür, havaya sovururlar. Əvəzində kütlələrə oxunan əbədi nəğmə - “dövlətlə dövlətçilik etmək olmaz” nəqarəti dillərdə əzbərə, şüurlarda “ailə tərbiyəsinə” çevrilir. Mürgülü ovqatda olan belə toplumları yuxudan oyatmağın yolu onları diksindirməkdən başlayır. Diksindirmək - heyrətləndirmək, şok effekti yaşatmaq, təbliğ və nəhayət təşkil etməkdir. Harada insan var, orada inqilablar labüddür...

***                                            

İnqilabın labüdlüyünü şərtləndirən ən mühüm amil xalq zülmünün ərşə dirənməsidir. “Şərə qalib gələn Xeyir, şərə rast gəlməyən Xeyirdən böyükdür” deyəndə əslində Berdyayev inqilabi şəraitin yetişməsi üçün xeyirin şərlə mütləq toqquşmalı olduğunu nəzərdə tuturdu. İrticanın onilliklərlə tapdağı altında köləyə çevrilən qullar günün birində özünəvurğun və arxayın axmaq despotlara qarşı üsyana qalxır. Dünənə kimi təbliğ olunan sabitlik, inkişaf və xalqın yeknəsəq lideri mifologiyası bir göz qırpımında dağılır. Xalqların əbədi, ümummilli və dahi öndərləri kütlələrin qisas ehtirasıyla aşıb-daşan etirazları ilə qarşılaşır.

Heykəllər uçurulur, dahi öndərin ətrafındakı halqa daralır, bu günə kimi ona qucaq açıb, əl uzadıb qardaş deyən Qərb isə üzünü çevirir. Başlanır diktatorların Qərbi satqın, işğalçı, imperialist elan etməsi. Bu gün bəşər Əsədin timsalında analoji mənzərənin şahididir. Vaxtilə Baptista, Stressner, Düvalye, Noryeqa da eyni məzmunlu çıxışlarla qurtuluş yolu axtarıblar. Bu gün Əliyevin son çıxışları, isterik addımları da Əsədin, Noryeqanın taleyini yaşayacağı ehtimallarını gücləndirir. Tiranlar oxşardır - ətlənir, piylənir, iylənir və sonda sallaqxanaya göndərilir...

  

Gənc adamlar

“Bizim ölkəmizdə gənclik yoxdur, gənc adamlar var” - vaxtilə ispan filosofu Unamuno bu aforizmi yazanda təkcə öz ölkəsini və dövrünü nəzərdə tutmamışdı. Aforizmlərin aktuallığı ondadır ki, lokal, məhəlli miqyas daşımırlar. Onlar bəşəridir, nəsillərin mübahisə zəminidir, tədqiqat tələb edən mülahizələrdir.

Bu baxımdan Unamunonun fikri müasir Azərbaycan üçün yad sayılmaz. Bizdə gənclik qocalıq dövrünü yaşamağa başlayıb. Çoxları tələsik “müdriklik” mərhələsinə qədəm qoyublar. Kimisi “filosof”, kimisi “yorğun siyasətçi”, kimisi də 10 sutkalıq inzibati həbsdən sonra özünü Nelson Mandela hesab edir - təbii ki, öz aləmində. İnqilabın yarımçıq sublimasiyasını yaşayan “Çe-çilər”, şeirin bir hecasını yaza bilməyən “Pablo Nerudalar”, seks və bakirəlik problemindən yazmaqla (əgər bu problemdirsə) kitabcıqlarını ciddi ictimai yüklü roman sayanlar, siyasətdən gedib qayıdanlar, (əgər siyasətdəydilərsə) “Bandotdeli” tərifləyənlər, arxı keçməmiş hop deyib özünü “lider” hiss edənlər, iki adamın biri-birini şillələməsindən bezib ictimai sektordan istefa verənlər, (guya mübarizədən yorulublar) hətta “gənc ziyalı” adlandırılanlar və daha kimlər gənclik dövrünü artıq başa vurduqlarından bixəbərdirlər. Onlar gənc ola bilmədilər, tezliklə yaşlılığa can atdılar.

Kafka isə nəsillər arası mübarizəni əhəmiyyətsiz və saxta sayırdı. O yazırdı ki, qocalıq - gəncliyin əvvəl-axır çatacağı gələcəkdir. Nəyə lazımdır bu mübarizə? - daha sürətlə qocalmaq üçün. Oğulun ataya qiyamı isə ədəbi-siyasi mühitin köhnəlmiş problemidir. Bizim gənclər isə inqilabın təbii intibah dövrünü təkamüllə yetişdirmək əvəzinə, əks-inqilabçılıq ruhunu özlərinə və ətraf mühitə aşılamağa başladılar. Mübarizə başlamamış - mübarizə, döyüşə psixoloji, ideoloji hazırlıq getmədən, hələ təcrübə toplamayıb, bərkişməmiş meydana atılmaq fədakarlıq kimi qələmə verildi. Kədərli və təəssüfedici nəticə göz qabağındadır: uduzmuş siyasətçilərin yolunu gedənlər onların taleyini yaşadılar. 

Böyüklərinin çatdığı Kafkasayağı qocalığa tezliklə yetişdilər. Və özlərini yandırdılar. Halbuki, rəqibi öz meydanında məğlub etmək üçün yola çıxanların ilk taktiki hədəfi düşmənin ərazisini intellektual və ideoloji cəhətdən işğal etmək olmalı idi. Biz o zaman gənclik olacaqdıq, amma olmadıq. Sadəcə, gənc adamlara çevrildik. Nəticəsi də buyurun - sosial şəbəkələrdə mübarizənin imitasiyası ilə məşğuluq.

Kamyunun söylədiyi kəlamlardan birini xeyli vaxtdır qulağımda “sırğa” etmişəm: “Gəncliyimdə insanlardan onların verə biləcəklərindən daha artığını tələb edirdim - daimi dostluq və hisslərdə sədaqət. İndi isə onların verə biləcəyindən daha azını istəyirəm - mənimlə yanaşı olmaq və susmaq”.

Susmaq vaxtıdır cənablar, susmaq. Ağzımızı 7 metr yekəlikdə açıb hər gün mütilik edib “rejimi devirmək lazımdır” deməkdənsə, susmaq daha cazibədar görünür. O devrimin yollarını axtarmaq gərəkdir.    

                                                                                      

     

Çe və Siruz

“Mən Ernesto idim, sadəcə Ernesto. Siz də sadəcə bir şey olaraq mövcud olacaqsınız. Çe olmağı isə özüm istədim. Siz də inansanız olacaqsınız, əgər inansanız...”.

Argentinalı doktor Ernestonu Çe edən inam idi. İnam isə imandan daha güclüdür. İnamsız imanlı olmaqdansa, inamlı imansızlığı üstün tutardım. Bu gün isə əfsanəvi inqilabçının Boliviyada tələf edildiyi gündür. O cismən ələ keçirilmişdi, ideyaları isə Nəimi kimi artıq çoxdan beyinləri “korlamışdı”. Ona görə də tarix və gələcək nəsillər üçün Çenin 9 oktyabrda öldürülməsi elə bir əhəmiyyət kəsb etmir. O ki ideyalarda yaşayır?!

  

Mən ilk dəfədir Ernesto barədə yazıram və YAP-ın “Dədə Qorqud”u Siruz Təbrizlinin onun barədə söylədiyi fikirlər cəlbedicidir. Sitat: “Çe Gevaraya marağın artması elə-belə deyil. Mənim də cavanlıqda ideallarımdan biri Çe Gevara olub. Vaxtilə Azərbaycan televiziyasında 45 dəqiqə Çe haqqında veriliş aparmışam. Dünya insanlarını, xüsusilə gəncləri onun haqq-ədalət yolunda şəhid olması cəlb edir. Çe Gevaraya rəğbət varsa, bu çox tutarlı siqnaldır. Buna göz yummaq olmaz, reaksiya vermək lazımdır”.

S.Təbrizli vurğulayır: “Çe artist, müğənni, idmançı, ya da Ronaldo deyil ki, deyim futbol oynayır, qəşəng oğlandır deyə, şəklini gəzdirirlər. Bu adam siyasətçidir, haqq uğrunda şəhid olub. Qoy araşdırılsın ki, niyə bu cavanlar iki həftədə bir kitab yazan, böyük filosof, böyük akademik Ramiz Mehdiyevin şəklini köynəklərinin üstündə gəzdirmirlər, amma uzaq Argentinada anadan olub Kubada, vuruşan, Boliviyada şəhid olan Çe Gevaranın şəklini gəzdirirlər?”. 

Düşündürücü və geniş mülahizələrə yol açan ifadələrdir. Lakin Azərbaycanda Çenin gənclər arasında populyarlığı hələlik ekstensializmdən başqa heç nədir. Sadəcə, Çenin rəsmi olan köynəyi geyinib öz aləmində, xəyalında inqilabçı hissini keçirirsən. Bu isə müvəqqəti romantizmdir. 

Çenin atributlarından istifadə edənlər vaxtı gələndə ondan imtina edəcəklər. Çe olduğu yüksəklikdə qalacaq, onlar çıxıb gedəcəklər. Çünki onlar üçün fərq etmir - Çe Gevara, yoxsa Murat Çeçeli, yaxud da Çingiz Qənizadə (ÇQ). Əsas odur ki, dəbdə olanı yaşasınlar. Çe isə nə nağıllardakı romantik qəhrəmandır, nə də mifologiya. O tarixdir, tarixsə odur.

Çe isə tarixə, bəşəriyyətə, haqsızlığa qalib gəldiyini sözü ilə deyil, əməli ilə sübuta yetirmiş inqilabçıdır. O mübarizə aparıb, biz mübarizədən yazırıq. O inqilab edib, bizdə inqilabın imitasiyası ilə məşğuldurlar. Çeni tanımayanların bu gün onun rəsmi olan köynəkləri geyindiyini, sabah həmin lüpmen çoxluğun Ramiz Mehdiyevin şəkili olan papaq, köynək, burloklardan istifadə etdiyini görsəm qətiyyən təəccüblənmərəm...   

“Şirin bülbül”

Sabit Rəhmanın “Şirini bülbül” adlı hekayəsi var. İroniya üslubunda yazılmış bu hekayə dövrümüz üçün aktuallığını itirməyib. Ümumiyyətlə, S.Rəhmanın hekayələrinə söz ola bilməz, oxumaq məsləhətdir. Bu hekayə isə məndə ürəkbulanma, qusma və başqa ifrazat hissləri oyadan hakimiyyətin seçki “texnologiyasını” yada saldı. Hekayə Müsavat hökumətinə ithaf olunsa da, qiymətli reallıqlar var. Bakıdan kəndə gələn hökumət nümayəndəsi Cəlil Naim əfəndi camaatı meydana toplayıb boçkanın üstündə çıxış etməyə başlayır.

Təxminən 3 saat irandan - turandan, itdən-qurddan danışan nümayəndə axırda görür hamı dağılışıb, bircə çoban qalıb. Nümayəndə özünü sındırmamaq üçün çobana tərif yağdırır, onu dinləməyənləri savadsız, müti adlandırır. Çoban da qayıdır ki, “hörmətli bəy, sizin dediklərinizdən bir şey anladımsa köpəyoğluyam. Prosta gözləyirəm nə vaxt o boçkanın üstündən düşəcəksən, boçka mənimdi aparım evimə”.

Azərbaycanın son 20 ilində iqtidar olmuş hökumətləri xalq dinləmədi. “Şirin bülbül” hekayəsində olduğu kimi. Nə Elçibəy, nə Mütəllibov, nə də Əliyevlər iqtidarına xalq qulaq asmadı, sözlərini bu qulağından verib, o birindən buraxdı. Beləcə, xalqın hökumətə inamı sarsıldı. Bu da özünü seçkilərdə xüsusi göstərdi. Xalq nə deputatlığa namizədə, nə də prezidentliyə namizədə qulaq vermədi, hamı bir ağızdan “vız gelir” dedi. Bu ölkədə heç kim səs verməyib, vermədi. Ya səsini satanlar var - ucuz qiymətə, ya da “onsuzda seçki heç nəyi dəyişməyəcək” devizini əldə bayraq tutanlar var. Nəticədə, “deputatiçka” Gülər Əhmədovanın “Bu ölkədə 1 seçici var” sözü rəsmən təsdiqini tapdı.

Gülər kimi mövcud iqtidara heç kim belə radikal müxalifətçilik etməmişdi, bu cür zərbə vurmamışdı. Gülərin ağzı ilə danışan və Elşad Abdullayevlə alver edən dəllaları - İlham Əliyevi, Ramiz Mehdiyevi, Ramil Usubovu, Kəmaləddin Heydərovu, Zakir Qaralovu və başqa maklerləri canlı gördük. İlk dəfə onlarla üz-üzə gəldik və xalq olaraq gözlərinin içinə baxdıq. Onlar isə başıaşağı, rəzil və urvatsız ovqatda idilər. Elşad Abdullayev isə Gülər Əhmədovanın deyil, sistemin və Əliyevin videosunu yaymış oldu. Biz Elşadla - İlhamın video-dialoquna baxırdıq. Bu ölkəni, onun seçkilərini, Milli Məclisini “Vosmoy” bazarına döndərib mandatı piştaxtada satanlara isə xalq 20 il öncə yox deyib, “Şirin bülbül”dəki kimi...

Şəhərə qayıdan Cəlil Naim əfəndi kəndlərdə firqənin hörmətli olduğundan, hər tərəfdə əmin-amanlıq hökm sürdüyündən, əhalinin onları necə nəzakətlə qarşıladıqlarından danışır... 

  

                                          

Yamacda dermokratiya çiçəyi

Bayıl yamacının ətəyində...

Sevgi sürüşmələri

Burjuy gülüşmələri

Sürü mələşmələri,

aralanır Yer bizdən

Qaçır de(r)mokratiyaya.

Təngnəfəs olanda

Nəfəs alır, nəfəs dərir

YAP-ın əkdiyi ağaclardan

Yenə töşüyür dermokratiya

Bayıl yamacının ətəyində.

Qurumuş YAP ağacları

Altında dar ağacları

Sürüşdü birdən-birə

Düşdü YAP üstə yerə

dermokratiya durub neylədi

Söyüd ağacına belə söylədi

Sən nə yamansan a YAP

Sürüşkəndir bünövrən

Yaz gələr artar qəmin

əriyib suya dönərsən,

sürüşüb çaya gedərsən.

Bayıl yamacında 
dermokratiya çiçəyi gözləyənlər

Çiçək bitmədi, qanqal çıxdı

nə bağ bildi, nə də YAPban

Belə keçdi gül bayramı

Bayıl yamacının ətəyində...

qurumuş YAP ağacları

qurban getdi sürüşməyə

kimsə bilmədi ki

doğradılar öndərin qollarını

Eşşəyin eşşəkliyi (təmsil)

Meşənin Baş Eşşəyi (MABE) təcili Eşşəklər Kabinetində müşavirə keçirir. Baş Eşşək meşədəki ictimai-siyasi, mədəni-iqtisadi, fiziki-bioloji, antropoloji-uroloji, şeirdən - ədəbiyyatdan, Beyləqan vəziyyətdən söz açır. Meşənin yarım illik rübünə həsr olunmuş hesabatda analoqsuz eşşəkliklərdən, eşşəklərin sayının artmasından və eşşəksayağı inkişafdan bəhs olunub.

Dövlət Eşşək Televiziyasının (DETV) verdiyi məlumata görə, müşavirədə Baş Eşşək Meşədə qanunsuzluğun baş alıb getdiyini, qurdun quzu ilə yola getmədiyini, eşşəklərin eşşəkliyini dilə gətirib onlara şiddətlə töhmət verir. Baş Eşşək bəyan edib ki, meşənin eşşəkləri iki eşşəyin arpasını ayıra bilmir.

Ona görə də qarşıdan gələn bayramda arpanın qiymətini qaldıranlar barəsində cinayət işi açılacaq. 

Sonra Meşənin eşşək naziri çıxışında yarım ildə Ümumi Daxili Eşşəkliyin artdığını, tülkü, çaqqal, siçovul və qırxayaq həşəratların, eşşək gözlü manısların Yeni Eşşəklər Partiyasına (YEP) üzv olduğunu vurğulayıb.

Son söz Baş Eşşəyə verilib. O da eşşəkcəsinə bəyan edib ki, meşədə bütün eşşəklər üçün sabit şərait yaradılıb. Qarşıdakı hədəf və planlar barədə danışan Baş Eşşək ölkədə eşşəkliyin daha da artacağını qeyd edib. Müşavirənin sonunda eşşəklər Meşəyə xidmətə görə “Eşşək” ordeni ilə təltif edilib. 

İdeoloji işğal və biz

Həbs olunmuş inqilabçıya məhkəmədə hökm oxuyan hakim haradan biləydi ki, evində böyütdüyü 18 yaşlı oğlu da solçudur və dəftər - kitablarının arasında həmin məhbus devrimçinin şəkillərini saxlayır, ona pərəstiş edir.

Və yaxud başqa misal: Nəimini qurban verən İbrahim şah qəflət yuxusundan oyananda oğlunun hürufi olduğunu görür. Əmir Teymurun nəvələri, Şeyx Əzəmin qızı Şəms də hürufizmə meyl göstərirdi.

Hətta İsa Muğanna yazır ki, ömrünün sonlarında Teymurləng yanında iki hürufini məsləhət-məşvərətçi saxlayırdı. Bu isə o deməkdir ki, istənilən rəqibi məğlub etməyin ən başlıca yolu onun ideoloji ərazisini zəbt etməkdən ibarətdir. Bizdə isə hələlik bunu “facebook”da görmək olar. Əgər buna rəqibin ideoloji zonasını işğal etmək demək olarsa...

Hər halda sosial şəbəkələrə hakimiyyətin dəstəkçiləri girə bilmirlər. Ancaq virtual məkanda olanların (cəmiyyətin nisbətən və azsaylı intellektual hissəsi) yazdıqlarını özləri deyib, özləri eşidirlər. Virtualda deyilənlər isə tramplin, təkan rolu oynayıb real həyatda (küçələrə çıxmaq) əməli addımlara gətirib çıxarmalıdır.

Çox ümidlənmək gərək deyil. Bu sadəcə rəqibin narazılara verdiyi nəzarət və idarə olunan meydandır. Qışqır, qışqır, yorul və çıx get evə. Vəssalam...

İbrahimbəyov və Yılmaz Güney

“Bir zamanlar Yılmaz Güneyin filmlərindən bütün dünya danışırdı. Mənim tanıdığım amerikalı rejissorlar var, onlar Yılmaz Güneyin filmlərini həmişə misal göstərirlər. Məncə, bu böyük uğurdur”.

Rüstəm İbrahimbəyov bu sözləri müsahibələrinin birində deyib və türk rejissorlara Y.Güneydən ibrət götürməyi məsləhət görüb. Pah atonnan. Görəsən özü niyə dərs götürmür? İbrahimbəyov heç vaxt Y.Güney ola bilməyəcək. Necə ki, Elçibəy Alyende, yazıçılarımız Sartr, şairlərimiz Riqoperte ola bilmədi, eləcə də Rüstəm kişi Güneyin “çarıqlarını geyə bilər, onun kimi yeriyə bilməz”.

Çünki Yılmaz əsl xalq adamı idi. Onun həyat yolu və yaradıcılığı ilə tanış olanlar bilir. Bu haqda geniş yazmağa lüzum görmürəm. İbrahimbəyov isə heç vaxt xalqdan olmayıb. Davranışı, çıxışları, insanlara yanaşma tərzi, irtica ilə daima ünsiyyətdə olması, bütöv bir bioqrafiyasına kiçik bir ekskursiya yetərlidir ki, onu tanıyasan.

O tanınmış rejissor ola, keyfiyyətli filmlər təqdim edə bilər. Savadlı, dünya şöhrətli rejissordur. Lakin Yılmaz kimi xalq adamı deyil. Odur ki, İbrahimbəyovdan qəhrəman obrazı düzəltməyin. Ondan olsa-olsa öz həmkarı və dostu Kşiştof Zanussi alınacaq. Zanussi isə qədirbilməz və keçmişinə palçıq atan polyak rejissordur.

Brazilyanın Nəsimisi – Tiradentis

Onu Braziliya xalqının Nəsimisi adlandıra bilərik. Təkcə ona görə yox ki, görünüşləri və aqibətləri oxşardır. Həm də ona görə ki, mübarizə yolu və təklif etdikləri ideyalar eyni idi. Söhbət ölkəsinin Portuqaliya müstəmləkəsindən azad olması uğrunda döyüşən Joakin da Silva Xavierdən gedir.
Ona stomatoloq işlədiyi dövrdə “Tiradentis” ( diş həkimi ) adı verilir. Çox kasıb bir ailədə doğulan bu üsyankar stomatoloq çox çəkmir ki, “İnkonfidentlərin qiyamı”nın rəhbərlərindən birinə çevrilir. Məqsəd proqressiv düşüncəli intellektualları və zabitləri bu gizli təşkilata cəlb etmək idi.
*** 

  
Qiyamçıların istəyi Braziliyanı müstəqil ölkə elan etmək, siniflərin ləğvi və qanun qarşısında bütün vətəndaşların bərabərliyinə nail olmaq idi (hürufilər də). Beləliklə, gizli şəkildə təşkilatlanmış (hürufilər də məscidlərdə və başqa yerlərdə təbliğat aparırdı) “İnkonfendintlər qiyamı” antiportuqal üsyanını planlaşdırır. Buna qədər “Tiradentis” faydalı qazıntılar haqda biliklər əldə edir. İntellektual qiyamçı Villa Rica ilə Rio da Janeyro şəhərlərinin Portuqaliyaya qızıl ixrac üçün istifadə edilən “açıq vena” olduğunu tezliklə görür.
***                                                        
1788-ci ildə Tiradentis İngiltərədən qayıtmış Vila - Rica qubernatorunun oğlu Xose Alvareslə görüşür (təsadüfi deyil ki, Şirvanşah İbrahimin oğlu da hürufi çıxmışdı). Onlar Braziliya müstəmləkəçiliyi ilə Britaniya sənayesindəki irəliləyişləri müqayisə edir və birgə mübarizəyə qoşulurlar. Qiyamçıların təşkilatına həm də hökumətin vacib yazıçısı Klaudio Manuel da Kosta, biznesmen Alvarenga Peixoto kimi adamlar daxil idi. Bununla da, “İnkonfidentlər”in ideyaları ölkə boyunca yayılmağa başladı. Bu zaman Portuqaliya qızıla susayır. Ancaq Braziliya mədənlərdə istehsalatı azaldır, Portuqaliyadan təzyiqlər başlanır.
***

Qiyam yetişdiyi gün üsyançılar Vila Rica şəhərinin küçələrinə axışır. Ancaq Tiradentes və tərəfdarları satqınların xəyanəti ilə üzləşib həbs edildilər. Onlardan çoxu sürgünə, katorqo işlərinə məhkum edildi. “Tiradentes” Rioya qaçır və hərəkatı yenidən təşkil etməyə cəhd edir. Burada o Joaquim Silverio Dos Realını qarşılamaq üçün gedir. Hərəkatı pisləmiş qubernator Joaquim Silverio Dos Real isə silahdaşını satır. “Tiradentes” 1789-un 10 mayında həbs edilir. Məhkəmə üç il davam edir və “Tiradentes” bütün məsuliyyəti öz üzərinə götürür. 1792-ci ilin 21 aprelində “Tiradentis” edam olunur. Onun bədəninin hissələri tikə-tikə doğranıb yol boyu səpələnir, başı Villa Rica meydanına yığışmış kütlələri dəhşətə gətirmək üçün hamıya nümayiş etdirilir ( Nəsiminin də dərisi insanların gözü önündə soyulub).
100 il sonra - 1889-cu ildə Braziliya respublika elan edildi və “Tiradentis” 19-cu əsrin sonunda respublikaçılar tərəfindən milli qəhrəmanı elan edildi. Bu gün aprelin 21-i Brazilyada milli bayram kimi qeyd edilir. Hazırda Dominikan Respublikasında da onun adına küçələri var.

ağladan GÜLƏR

Polis tərəfindən qandallanmış əlləri, ölümcül xəstəlikdən maskaya bağlanmış ağzı və gülən gözləri düşmənə öldürücü zərbə idi. Xəstəxanadan çıxanda dost-düşmənlərinə qələbə işarəsini göstərməsi də onu əllərini qandallayan və həbsdə çürüdənlərə əbədi bir cavab idi.

Bəli, o öldü, getdi, bəlkə də ədalətin olduğu məkana uçdu. Fəqət, Türkiyədəki adamyeyən rejim bir gözəlin qatilinə çevrildi. Nəsillər dəyişəcək, qərinələr keçəcək, Türkiyə onu unutmayacaq, sevəcək. Türkiyə onu sevgisindən məhrum etmədi. Bəlkə də, insanların ona olan dəstəyi idi ki, öləcəyini bil-bilə məğrur dayanmışdı.
Nəiminin “gedən cismimdi, ruhum sizinlədir” kəlməsi bütün dövrlərdəki idealistlərin gedişi üçün aktualdır. Nə ağzına bağlanmış maska, nə də qollarındakı qandal onu susdura bilmədi. Ölüm ayağında onun baxışlarındakı qürurlu ifadə bizə öyrətdi-dar ağacında vüqarla dayanmaq gərəkdir. Şekspirsayağı yazsaq “yenilən adam təbəssüm edərkən, yenən adam qələbənin ləzzətini itirir”.
Gülər Zerə yenilmədi və ona mənəvi terror elan edən rejimi qarşısında çökdürdü. Kim idi bu devrimçi qız, nə etmişdi ki ömürlük həbs atılmışdı və niyə xərçəng xəstəliyindən əziyyət çəkən bu qızı ailəsinin yanında ölməyə qoymadılar? Onun haqda təkcə solçu olduğuna görə yazmıram. Bizim də Gülərimiz var. Faina Kunqurova.
Fainanı bir dəfə də italyan solçu Diana Melazzi ilə müqayisə etmişdim. Əfsus ki, Türkiyədə Gülərə olan diqqət, Azərbaycanda Fainaya göstərilmədi. Bəlkə də, çox adam Fainanı tanımır. Faina barədə Məmməd Süleymanov və Qan Turalıdan başqa kimsə yazmayıb. Budur, faciəmiz. Faina ideyaları uğrunda həbsxanadan ölü çıxdı, bir kəsin tükü tərpənmədi. Ölümü qəfil və müəmmalı oldu. Qida və dərmandan imtina etdiyi deyildi. Öldüyünü yaxınlarına 4 gün sonra xəbər verdilər. Hələ 2004-cü ildə Avropa Şurasının tələbi ilə əfv olunmuşdu. Çox çəkmədi yenə həbs etdilər və bu dəfə ölüm xəbəri gəldi.

Gələk, Gülər Zerəyə. 1993-cü ildə Tuncelinin Çemişkezek mahalında 2 vətəndaşın, 1 təhlükəsizlik gözətçisinin öldürülməsi, Hozat mahalında əsgəri konvoya və jandarma polis bölməsinə silahlı hücum təşkil edilməsində ittiham olunan G.Zerə 20 yaşında ömürlük həbsə məhkum olunmuşdu. Gülər Devrimçi Xalq Qurtuluş Cəbhəsi Partiyasının üzvü idi, 14 illik məhbus həyatında xərçəng xəstəliyinə tutulmuşdu, ölümünü gözləyirdi. Gülər sadəcə son günlərini valideynləri ilə keçirmək və vidalaşmaq istəyirdi. İcazə vermədilər.
Əvəzində, cərrahiyyə əməliyyatında Gülərin damağın əksər hissəsi kəsilib çıxarıldı və protezlə əvəzləndi. Ağızla yeyə bilmir, qida damara yeridilirdi. Türkiyənin səhiyyə naziri isə ona “yaxşı ki həbsdəsən. Çöldə olsan terror törədərdin” demişdi. Abdulla Gül isə Gülər niyə əfv olunmur sualına belə demişdi: “O, əfv istəməyib”.

Türkiyədə və Avropada Gülərin azadlıqda ölməsi üçün etiraz aksiyaları keçirilirdi, atası “qızımı salamat gözləmirəm, onun cəsədini almaq istəyirəm” deyirdi. Prezident Gül onu əfv etdi və azadlığının 7-ci ayında Gülər hamını ağladıb getdi. 2010-cu il mayın 7-də dünyasını dəyişdi. Ölməzdən öncə Gülər kədərli bir məktub də buraxmışdı: “Gec buraxıldım. Məni ölümün sahilinə gətirib buraxdılar. Həyat haqqım qəsb edildi. Çöldə “ölmə haqqı” verildi. Bunu da unutmayacağam. Hələ içəridə xəstə məhbuslar var. Hələ də təcrid var. Təcridin də özü ölümdür”. Vəssalam. Bu da “bir millət, iki dövlət” olan qardaş ölkələrdə mübariz insan həyatlarının sonu...

Viva və Vidadi

Nə vaxtsa Azərbaycanın da Ken Saro-Vivası olacağını güman etməzdim. Bu Nigeriyalı hüquq müdafiəçisi bütün dövrlər üçün ədalət meyarı, həqiqi vətənpərvər olaraq qalacaq. 1995-ci ildə Nigeriyanın timsahı Sanni Abaça onu edama göndərir. Sonradan qaniçən diktatorun viaqrasının dozası çox düşüb ölür. Buna qədər Ken Viva ölkəsində tanınmış həkim, yazıçı, dünyada isə bir çox mükafatlara layiq görülən hüquq müdafiəçisi idi. O, mənsub olduğu oqoni xalqının yaşadığı torpaqlardan köçürülməsinə etiraz edirdi, buradakı neft çıxaran “Şell” kompaniyasının ekologiyanı məhv etməsinə qarşı çıxırdı. Və bu mübarizə onu 54 yaşında dar ağacına apardı.

Gələk Göyçaya.
Hüquq müdafiəçisi Vidadi İsgəndərov öz doğma Göyçayında meyit alveri edən müstəntiq Aftandil Babayevi, rayonun polis rəisi Vüqar Məmmədyarovu sözünə əsl mənasında bölgədən qovdu. Yəni, ana yurdumda kənardan gələn heç bir alverçi məmur binamusluq edə bilməz. Az sonra rayonun icra başçısı Mənsur Məmmədovla (Ziya Məmmədovun xalası oğlu) “yüzillik müharibə” başladı. Bu dövrlərdə hüquq müdafiəçisinin Xaçmazda döyülən sürücünün həbsdən buraxılması, “GEN-MMC” işi və Elvin Əsgərov qətlinin açılmasında əvəzsiz xidmətləri olub. Vidadi müəllim çox şey istəyirdi - ədalət, qanun, korrupsiyasız cəmiyyət. Və bütün bunları indiki hakimiyyətdən tələb etmək krişnaya ət yeməyi təklif etməyə oxşayırdı. O isə mübarizə aparırdı.
Qayıdaq Nigeriyaya.
Ken Viva neft maqnatlarına qarşı mübarizəyə qalxmışdı. Halbuki nüfuzu, təhsili hesabına ölkədə ağa kimi yaşaya bilərdi. O isə ekologiya və insan haqlarından danışırdı. Yırtıcı Abaça onu məhv etmək üçün qanlı hadisələr törədir. Mitinqdə qarışıqlıq təşkil edib 4 nəfəri güllələtdirir. Öldürülənlər hüquq müdafiəçisinin tərəfdarları idi. Ardınca 1 illik məhbus həyatı, məhkəmə tolk-şousu. Məhkəmədə ifadə verən şahidlər isə rüşvət aldıqlarını etiraf edirlər. Diplomatik korpus nümayəndələri məhkəmədə iştirakdan imtina edir, yalançı şahidlər məhkəmə binasında döyülür. Sonda 5 nəfərə ölüm hökmü çıxarılır.
K.Viva həbsdən göndərdiyi məktubda yazır: “Bu məhkəmə tragikomediyasını quranlar və idarə edənlər qələmin və sözün gücündən, sosial ədalət və insan haqlarının qorunması tələblərindən qorxurlar. Onların tarix hissi yoxdur. Onlar sözün gücündən o qədər çox qorxurlar ki, oxumurlar. İllərlə yazıçılıqdan sonra mən oqoni xalqını “Şell”in ətraf mühiti məhv etməsinə, hərbi diktaturanın alçaldıcı və qeyri-insani idarəçiliyinə qarşı mübarizəyə ruhlandıranda bilirdim - bunlar nə ilə qurtaracaq. Və bu bilik mənə güc, cəlladlar qarşısında üstünlük verirdi”.

İndi də Göyçay.
İsgəndərovun 2010-cu il parlament seçkiləri ərəfəsində debatdakı çıxışı bomba kimi partladı. Ertəsi gün hamı ondan danışırdı. Seçki günü səsvermə məntəqələrində müşahidələr aparır, saxtakarlıq faktlarını aşkarlayır. Məntəqələrin birindən seçki bülletenlərini götürməklə haqsızlığa etiraz edir, sonra video lentlərdə həmin görüntüləri əks olunur. Nəticə; məntəqə sədrinə deyil, İsgəndərova cinayət işi açılır. Həbs edə bilmirlər və fürsət axtarırlar. “Ərəb rüzgarından” ruhlanmış müxalifətin tədbirlərində alovlu çıxışlarla yadda qalır, aksiyalarda səmimi olaraq iştirak edir. Həbs olunur. İsgəndərov həbsdən “Azadlıq” qəzetinə yolladığı məktubda yazır: “Hakimiyyət məni zindana atmaqla xalqı qorxutmaq istəyir. Azərbaycan xalqının xoşbəxtliyini istəyirəm.
Sizin hamınıza, doğma Göyçayıma salamlar çatdırıram. Əvvəla qeyd edim ki, nəinki yaxşıyam, hətta əlayam. Qüdrətli, canlı, saf və güclü çinarların altında böyümüşəm. 10-15 dələduz milyonçu elə bilir ki, çinara bənzər Vidadini sındırmaq olar. Qoy, məni həbs etdirən milyonlara sahib məmurlar düşünməsinlər ki, məni zindanla qorxutmaq olar. Mən zindanda rahat yatıram. Çünki Azərbaycan xalqının xoşbəxtliyinə varlığım qədər inanıram. Ancaq onlar villalarında rahat yatmırlar, çünki gələcəklərinə inanmırlar. Ömürlük həbsdən belə, qorxmuram. Əqidə qeyrət deməkdir, onu satmaq olmaz. Hamınızı öpürəm, möhkəm olun”. (Bakı İstintaq Təcridxanası. 21 may. 2011).
Qayıdaq Nigeriyaya.
Murdar Abaçanın edam qərarı icra edilir. Nigeriyaya qarşı iqtisadi sanksiyalar tətbiq edilir. “Şell” kompaniyası hüquq müdafiəçisinin ailəsinə 15,5 milyon dollar kompensasiya ödəməli olur. Ken Saronun dediyi kimi, onların tarix hissi yoxdur. Ancaq Viva da, Vidadi İsgəndərov da neft və totalitarizm səltənətlərində hüquq müdafiəçisi necə olmalıdır sualına cavabdırlar.

Ürəyiniz bulanırsa, Sartr oxuyun!!!

Neft ölkəsində gənclərin çap evinə borclu qalmaqla kitab nəşr etdirməsi nəinki ürəkbulandırıcı, hətta tükürpədicidir. J.P.Sartr sağ olsaydı bəlkə də qusardı. Gərək nə qədər mənəviyyatsız və kitab qatili olasan ki, bu təşəbbüsə laqeyd qalasan. Bu ki, siyasi xarakterli addım deyil?!

Razıyam, Sartrın kitabının tərcümə olunmasını hardasa tələbə hərəkatı kimi qiymətləndirmək olar. Nəzərə alsaq ki, söhbət “Paris may”ının fəal liderlərindən gedir, o halda dahi fransızla “tanış” olmamaq məsləhətdir. Təsadüfi deyil ki, Sarbonna universiteti tələbələrinin sevimli müəllifləri sırasına Bakunin, Marks, Kamyu və başqaları ilə yanaşı Sartr da daxil idi.
Bu heç nədən xəbər vermir? Məncə, bir işarədir. Azərbaycan SOL-u öz doğal, təbii inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub. Bu mərhələdə isə başlanğıc Sarbonna tələbələri kimi Sartr, Kamyu kimi idealistləri oxumaqdan keçir. İndi biz nə edək ki, Azərbaycan müəllimi “Şöhrət” ordeni ilə təltif olunur, Sartr isə Nobel mükafatından imtina edib, tələbə hərəkatlarına qoşulur? İntihar etməliyik ?- Əsla. Bu çıxış yolu deyil.
Çıxış yolu ürəkbulanma, qusma, başgicəllənmə, huşsuzluq yaradan bu ölkədə Sartrın “Ürəkbulanma”sını yaymaqdır. Təəssüf ki, həmkarlar təşkilatları yoxdur (olsaydı solçu yoldaşlar nəşriyyata borclu qalmazdı - E.S) və bu problem tələbələr arasında kitabın yayılmasına əngəl törədir. Amma ətrafımızdakılara “Ürəkbulanma”nı niyə də reklam etməyək? Sartrın hərçənd reklama ehtiyacı yoxdur, amma azəri gəncinin bu yazıçı ilə tanışlığına ehtiyac var. Hər kəs bir dəfə “Ürəkbulanma”ya mübtəla olsun, “ürəyi bulananların” sayı çoxalsın. Görəcəksiniz, bu ürəkbulandırıcı ölkədə nə qədər “qusmaq” istəyənlər var. Hələ qarşıda ÇE-nin “Boliviya gündəliyi” gəlir.
Sartla mənim tanışlığım isə yaxın keçmişə təsadüf edir. Onun “Divar” novellasından heyrətə gəlmişdim və düz 3 gün bu əsərin təsirindən çıxa bilmədim. Oxumayanlara (lit.az saytından) əldə etməyi tövsiyə edirəm. “Ürəkbulanma” isə oxucunu öz ağuşuna alır, onu öz burulğanında dolaşdırır, hisslərini qarışdırır. İnsan  özünü bu əsərdə tapır, yaşadığı təzadlı düşüncələrin labirintində itir, ətraf mühitdən və öz mövcudluğundan iyrənir, zahiri görkəmindən zəhləsi gedir, xülasə ürəyi bulanır. Sartr əsəri “İyrənmə” də adlandıra bilərdi. Lakin yazıçı səhv etmir, məhz “Ürəkbulanma”.
Çünki mədəüstü nahiyədə yaranan və zəiflik, tərləmə, başgicəllənmə ilə müşahidə olunan xoşagəlməz bir hissə tibb elmində ürəkbulanma deyilir. Bir sıra mədə-bağırsaq və qaraciyər-öd yolları xəstəliklərində də ürəkbulanma müşahidə olunur. Eyni zamanda bir çox nevroloji xəstəliklər də ürəkbulanmaya səbəb olur. Sadalanan əlamətlərin hansı cəmiyyətdə yoxdur? Hətta məndən olsa Azərbaycana qanqrena diaqnozu qoyardım. Bu haqda sonra qeydlərim olacaq. Bu dəfəlik isə bir müddət Sartrın “Ürəkbulanması” ilə müalicəyə başlayaq. Elə isə günü sabah hər kəs əlinə bir “Ürəkbulanma” alsın, ürəyi bulananlar sağalsın...

Fainanın son sirri

Qucağında körpəsi olan bu məsum baxışlı qadını görürsünüzmü? Bu fotoda o çox xöşbəxt görünür. Onu balası ilə parlaq gələcək gözlədiyini düşünür. Düşünür və yanılır. Özü məzara, balası isə kimsəsizliyə gedir. Övladını böyütmək üçün iş axtarır, amma ona iş tapılmır. İşsizliyə etiraz edir, həbsə düşür, ölüm aclığına başlayır və ölür. Necə də adi səslənir bu cümlələr.

Bizim dövrümüzdə işsizlikdən, aclıqdan ölmək adi hala çevrilib. Halbuki, bu qətldir. Cəllad da, qurbanlıq da bəllidir. Faina Kunqurovanın tükürpədici ölüm hekayəti hələ də açılmamış qalır. Heç kimsə də onunla maraqlanmadı. Onun həbsxanada ölümü quru bəyanatlar və rəsmi açıqlamalardan qırağa çıxmadı. Həbsdə olduğu dövrdə balasını kim böyütdü (Qeyd edim ki, həyat yoldaşından ayrılmışdı-E.S), indi onun qayğısına kim qalır?
Bu suallara cavab tapmaq, Fainanın anası və bacısını 1 həftə davam edən axtarış cəhdlərim puça çıxdı. Hətta vaxtilə üzvü olduğu Demokrat Partiyasında (ADP) da Faina haqda çox az məlumatlıdırlar. Fainanı Avropa Şurası siyasi məhbus kimi tanıyanda onlara məktub göndərmişdi: “AŞPA-nın Azərbaycan hökumətini ittiham etməsini gərəksiz sayıram. AŞPA Amerikanın marionetkasıdır. Gedin Buşu mühakimə edin”.

Faina Kunqurovadan sonra hansı siyas məhbus bir də bu sözü dilinə gətirəcək? Məncə, daha heç kim. Kim idi bu qadın və niyə həbsxanada müəmmalı şəkildə öldü? Təkrar edirəm ki, Məmməd Süleymanov və Qan Turalıdan başqa kimsə onun haqda yazmadı. 18 noyabr 2007-ci il Fainanın ölüm aclığının son akkordlarının tarixidir. Hətta onun ölüm tarixini də gizlətməyə çalışdılar. Noyabrın 18-də vəfat etsə də, ölüm xəbəri 10 gün sonra açıqlandı. F.Kunqurovanı Türkiyədə həbsdə öldürülən Gülər Zerənə bənzədirəm. Bir millət, iki dövlətdə iki mübariz qadının oxşar faciələri...
Bizim “Gülər” İlham Əliyevin korteji yaxınlığından keçərkən həbs olunur. Deyilənə görə, cibindən ADP-nin partiya bileti və Rəsul Quliyevin şəkli çıxır. Həmin Rəsul Quliyev ki, həbsdə olduğu müddətdə Fainaya və ailəsinə bir qəpik də kömək etmədi. ADP-nin mitinq komitəsinin üzvləri 1-2 manatdan yığıb ailəsinə göndərirdilər. Kunqurova narkotiklərin qanunsuz dövriyyəsi ittihamıyla saxlanılır. Müxalifətçinin narkoman, nəşəxor elan olunması da normaya çevrilib.
Hələ 2004-cü ildə Avropa Şurasının tələbi ilə əfv olunmuşdu. Çox çəkmədi yenə həbs etdilər və bu dəfə ölüm xəbəri gəldi. Həbsxanada qida və dərmandan imtina etdiyi deyildi.

Onu tanıyan partiya yoldaşlarından biri, ADP sədri Sərdar Cəlaloğlunun müavini Həsrət Rüstəmovun dediklərindən: “Çox fəal və dəlisov qadın idi. Bir neçə il ADP-nin üzvü olub. Həbsdən çıxandan sonra partiya ilə əlaqə saxlamadı. Ailəsi ilə əlaqəmiz heyf ki, yoxdur. Anasını şəhərdə hərdən görürəm. Sonuncu dəfə Faina ilə Böyük Britaniyanın ölkəmizdəki səfirliyi yanında söhbət etmişdik. Rabitəsiz danışırdı, çox qəribə davranışlar edirdi. Özüm həkiməm deyə psixoloji durumundakı qəribəliyi hiss etdim. Onu fəaliyyətinin sonu da, ölümü də müəmmalı idi. Siyasi bilikləri olan savadlı biri idi. Məncə, həbsdə baxımsızlıqdan öldü”.
İşgəncə Əleyhinə Komitənin sədri Elçib Behbudov: “Böyükşorda yerləşən müalicə müəssisəsində Kunqurova ilə eyni kamerada saxlanan şəxslərlə söhbət etmişdim. Məhkəmə tibb-ekspertizasının rəyinə görə, Faina Kunqurova kəskin ürək çatışmazlığından vəfat edib. Rəsmi versiyaya şübhə edirəm. Məhbus yoldaşları deyirdi ki, Faina idmançı qadın idi. Çox sağlam idi. Əgər o, tutulmasaydı ölməzdi”.
Sülh və Demokratiya İnstitutunun rəhbəri Leyla Yunus: “Kunqurova fiziki cəhətdən sağlam biri idi. Həbs edilməzdən bir neçə gün öncə mənə müraciət etdi, xarici ölkələrdən birinə mühacirət etmək fikrində olduğunu bildirdi. Deyirdi ki, mən heç yerdə özümə iş tapa bilmirəm. Qızımı saxlaya bilmirəm. Ona görə də xarici ölkələrdən birinə getmək, sığınacaq almaq istəyirəm”. Vəssəlam. İnanıb, güvəndiyi Rəsul Quliyev mühacirətə qaçdı. O isə gedə bilmədi. Əksinə, yolunu həbsxanadan saldı və ordan da son mənzilə yollandı.

“Mən necə solçu oldum”

Güllü-çiçəkli baxçamız, məhəlləmizdə uşaqların sevinc çığırtısı, nənələrin “köpəy uşaqları qoymursuz yataq” səsləri və bir ömür boyu yoxsul yaşamağa razılıq verdiyim xoşbəxtliyim alt-üst oldu. Sanki o müqəddəs, yoxsul, lakin mehriban məhəlləmiz istismar dünyasından təcrid olunmuşdu.
Biz isə kasıb xoşbəxtliyi vəhşi səfalətlə əvəzlədik. Budur indi uşaqlıq xatirələrimin həkk olunduğu məhəlləmizə ayaq basa bilirəm. Getməyəndə həsrət öldürür, gedəndə isə qəhər boğur və hirsimi boşaldacaq ünvan yoxdur. Damları bitişik, kiçik, pəncərəsi çölə açıq evlər, heç vaxt böyümək istəmədiyim, yaşayıb və ölmək istədiyim məhəlləmizdə kimsə qalmayıb. Nə Valya, Kürsüm xala, “Püstəbibi”, nə dostlarım İlkin (Qılman İlkin deyirdik-E.S), İsmayıl, nə Samit əmi, Azad əmi, İlham əmi və nə də atam...

Yarısı məzara, yarısı tənhalığa getdi. Məzarlıq tənhalıqdan yaxşıdır. Bu dilemmada Hər şeyi başdı-başına buraxıb istismar dünyasına-Bakıya ayaq açdım. İndi Bakıya gəlməyimə peşmanam. Bakı mənim yaşayacağım yer deyil və bu şəhərdə insani dəyərlərin dəyərsizləşdiyini, nihilizmin absurdunu gördüm. Geriyə dönüş çıxış yolu deyil. Bütün yaxşılar keçmişdə qaldı.Hətta cırıq topla futbol oynamaq, qonşunun həyətindən alça oğurlamaq,Heydər Əliyevin sayəsində uzun illər lampa işığında dərs öyrənmək, yarıac, yarıtox belə xoşbəxt idik. O vaxtdan bəri mənim üçün çox şey dəyişdi. Mənəvi dəyərləri maddi dəyərlər əvəzlədi. Mənəviyyatsızlar əxlaq dərsi keçməyə, əsl qəhrəmanlar susmağa üstünlük verməyə başlayıb. Xəyanətlər adiləşib, əqidəsizlik dəbə minib, satqınlıq mübarizənin yorğunluq dövrü adlandırılıb, ölümlər “o da getdi?” laqeydliyi ilə qarşılanır. O vaxt cəmiyyət çox aktiv idi, siyasi debat və diskussiyalar olardı. İnsanlar inanırdılar ki, vəziyyətdən çıxacaqlar. Həmin inam hissi dəfn olunub. “Biz dağlarda kəklik idik, indi bu zibillikdə qarğa olduq. Demədimmi sənə bu İstanbul udar adamı”- Ahmet Kaya oxuyardı. Kiçik Bazardan kəklik kimi çıxıb gəlib Bakıya yem olduq. 
 ***            

“Sosializmi mənə yeridiblər. Həmin vaxtlar sosializm ifadəsi mənə olduqca yad idi. Cavan, sadəlövh və nadan mən ömrümdə “fərdiyyətçilik” haqda bir şey eşitməsəm də, güclü şəxsiyyətə pərəstiş edirdim. Əməyin fədakarlığı məni hər şeydən çox cəlb edirdi. Əmək hər şeydir. Əmək bəraət və xilas yoludur. Ağır iş günündən sonra keçirdiyim qürur hissini anlaya bilməzsiniz. İndi keçmişimə nəzər salanda özüm bu hissi başa düşmürəm. Mən kapitalistlərin istismar edə biləcəkləri ən sədaqətli muzdlu qul idim. Pul verən sahibkarın işini yarı-yarımçıq görmək mənim üçün ən böyük günah idi. Və bu günahı xəyanət qədər biabırçı sayırdım” - Cek London “Mən necə sosialist oldum” məqaləsində yazır. Mənə də sosializmi yeridiblər. Fəqət, bu təbliğat təsəvvürlərimin və mütaliəmin birtərəfli dövründə baş verməyib. Yəni, sosializmi mənə yeridiblər, amma savadsızlığımdan sırımayıblar. Çünki artıq yırtıcı kapitalist dünyası ilə tanış idim, öz üzərimdə kapitalizmin təcavüzünü hiss edirdim. Əlbət ki, sosialistləşmə yolumda ilk rolu kitablar oynayıb və davam etməkdədir. Markos Subkomandantenin dediyi kimi “məni kitablar pozdu”.

Azərbaycanın indiki dövründə isə ən doğru yolu SOL göstərir. O adamlar ki, Azərbaycandakı kapitalizmin Avropa və Amerikada olan sistemdən ayrı olduğu fikrindədir-yanılırlar. İstismar və insanın qiymətsizləşməsi məhz bəh-bəhlə təriflədikləri “demokratik” ölkələrdən bizə idxal olundu. Markos yazırdı solçu San-Fransiskoda homoseksual, Cәnubi Afrikada qara, İsraildә fәlәstinli, San-Kristobalda hindli maya, Almaniyada yәhudi, Polşada qaraçı, axşam saat 10-dan sonra metroda tәnha qadın, torpaqsız kәndli, gecәqondularda oğru, işsiz fәhlә, bәdbәxt tәlәbә vә әlbәttә ki, dağlarda zapatistdir.

Azərbaycanda SOL-un imitasiyası ilə məşğul olduğumuzu iddia edənlərin nədən narahatçılıq, təşviş keçirdiyi mənə aydındır. Təşkilatsız, lidersiz və qərargahsız SOL-dakı gənclər kitablar çap etdirir, “solfront.org”a tərcümələr edib yerləşdirir, az danışıb çox iş görürlər. O baxımdan nikbinəm və sevinirəm. Özümə gəldikdə isə mən kimilər üçün “evə dönüş” günü var. Günəşli səhərin ertəsi Kiçik Bazara əbədi qayıtmaq ilk işim olacaq...

Altında qalmış şəhər

Altın şəhərin altında
Qara adamlar, qara talelər
Diri ölülər, ölü dirilər    
Bin Əlilər, İlham Əlilər...
Ağıllılar, dəlilər,
Əli-vəli, pirvəlilər
Daha kimlər, kimlər
Gəldi keçdi bu şəhərin altından!...
Və altın şəhərin üstündə
Ağ adamlar, zənginlər
Zadəganlar, ağ saraylar
Qara qəlbli, ağ sifətli
Boz adamlar...
Qızıl teştə qan qusanlar
Qismətindən usanlar
Köhnə daxmada, zülmət, soyuq otaqda
Ərinin güllələnməsini eşidib özünü asanlar
İstintaq zirzəmilərindən duyulan işgəncə səsləri
“Torqovı” “padvallarından” əyləncə səsləri
Qarışıq səslərin qarışıq ehtirasları
Qarışıb sönmüş etirazlara.
Şəhid anasının nalə səslərin
Alışıb eşitməyə abırsızlar, qəbirsizlər,
Yurdsuzlar, yuvasızlar, urvatsızlar...
Altın şəhərin altı-üstü
Altı təzək, üstü bəzək
Üstü büstdü, altı tüstü
Altın şəhər alt-üstdü!!!
Kim sevindi, kim incidi, kim küsdü
Nə doğrudu, nə düzdü
Kimsə bilməz-altın şəhərin altını, üstünü
Boş qazan
Boşqab
Ac-yalavac
Naəlac
Boşcan
Ağ qan, qırmızı qan
Vərəm, taun...Sübhçağı sökülən dan
Eşidilən, gözlənilən Azan
Və qəbirqazan
Oldu altın şəhərin altındakı
Qara adamların qara taleyi!!!
Yudular, quyuladılar, basdırdılar,
Ağladılar şəhəri...
Başı üstə qaraağız, qarapaltar mollalar
Oxudular “Yasin”i
Bu şəhərin dəfninə yığışdı-
Hamballar, qullar, kisəçilər, süpürgəçilər
Kəndçilər, şəhərçilər, apaçilər, dilənçilər
Yox idilər- trilyonçular, milyonçular,
YAPçılar, gopçular, hip-hopçular...
Altın şəhərin üstündə şellənirdilər
Yellənirdilər altın saraylardakı
altın yelləncəklərdə.
Qara əlcəklərdə, ağ biləklərdə
Qırmızı çaxırlar
Sonra keflənib axırlar
Boyunlarına altın taxırlar
Altın şəhərin altındakılara
yuxarıdan aşağı baxırlar.
Səhər qəfil “paxmel” oyanırlar
Oyanıbdır altın şəhər
Və altındakı qara adamlar
Qara talelərinə daha kor baxmırlar.
Qəfil ayılan “paxmel” adamların
başlarındakı gecənin ağrılarıdır
yoxsa başları boyunlarına ağır gəlir?
Gəlir, gəlir, gəlir...
Qara adamlar gəlir
Qəzəbli gəlir, hirsli gəlir
İzdiham gəlir ağ adamların üstünə...
Üstün gəlir qara adamlar, üstündədir ağ adamların!!!
Peşmançılıq, yalançılıq
Timsahın göz yaşları, aşırılan, uçurulan
Altın şəhərin altında qalmış, əzik heykəl başları
Belədir bu şəhərin
Qara adamları, qara taleləri
Diri ölüləri, ölü diriləri
Bin Əliləri, İlham Əliləri...

Şər şizofren mifi

ey başqa bir şey ola bilmədiyindən allah olan şey
iti sənə oxşadıb ona tapınmadıq biz
sən uşağı özünə oxşadıb öldürdün amma, öldürdün
son dəfə güldü, və sonra uşaq olmadı
(hər kəs özünü bir uşağın yerinə qoysun)
***

 

ey respublikanın ancaq “res”ində olan uşaq
yuxun niyə gəlmir? dövlətimizdə sabitlikdir
niyə acmısan? göy rəngi verək sənə,
dənizini özün yarat
üşümə! hansı yaza üşüyürsən?
əlini qaldır və quş dilində danış:
“hərkəs özünü ölü bir uşağın yerinə qoysun”
***
lövhəyə dəniz ləhcəsində yaz:
“bakirələr gözəl uşaqlar doğmayacaqlar”
qulağını göstər, və sünnətini
çığır eybəcərliyini
***
ey özünü bir dəfə satan
özünü birdəfəlik ərə satan evli fahişələr
nə gözəldir döşləriniz baldırınız qasığınız
respublikanın “res”idir döşləriniz və qasığınız
əllərinizi öyrədin, arabir toxunsun “publika”nıza
çörəyi haranızla yediniz? haranızla yediniz?
(hər kəs əlini qasığından aşağı qoysun)
*** 

ey it, və itliyində bizə səslənən şey
bütün hürüşlərində sabitlik əlaməti var
sən hürəndə əzan oxunur, oyanır və susuruq
sən də prezidentə səslənirsən?
səslən, it, səslən! səsinə səs verəcək
sən respublikanın “res”ində və “publika”sındasan
***
xalqıq biz,
nə “res”ində nə “publika”sındayıq respublikanın
allahımız çox hökmdarımız birdir
Mavəraünnəhrdə sudan başlayıb qanımız
xalqıq biz,
bir qəzetin cinayət xəbərləri səhifəsindəyik
xalqıq,
qəribə bir dildə yazılmışıq
tərcümə olunmuruq həyata
(hər kəs özünü bir cümlənin yerinə qoysun)

Sürrealist şair Xaqani Hass

Dəniz (65 yaş)

Turgenev yazırdı ki, mən bir xarakterlə maraqlananda o ağlıma hakim kəsilir. Gecə-gündüz məni təqib edir və ondan üzülüşənə qədər rahatlıq vermir. Mütaliə etdiyim zaman oxuduğum kitablar barədə öz fikrini pıçıldayır, gəzməyə getdiyim zaman görüb-eşitdiklərim haqda öz mühakiməsini söyləyir. Nəhayət təslim olmağım gəlir - oturub onun bioqrafiyasını yazıram.

( O bir Deniz)

Məni bu günədək bir neçə personaj dəlicəsinə özünə çəkməyi bacarıb. Biri də Dəniz Gezmişdir. 25-dən yuxarı yaşda təsəvvür edə bilmədiyim türk devrimçisi çoxdandır ki, beynimi məşğul edirdi. Nəhayət təslim anı yetişdi və oturub yazmağa başladım. Əslində yazılacaq çox söz var, bir çoxusa yazılıb - danışılıb. Mənə Dənizin və dostlarının məzarını ziyarət də nəsib olub, onu uzaqdan-yaxından tanıyanlarla barəsində danışmaq da. Türkiyədə ona yazılmış çoxsaylı dolğun kitablardan birini də oxumuşam. Gənclərin əfsanəvi və romantik qəhrəmanı olduğunu da, qızların “Bi sevgilim olsa o da Deniz olsun” dediyini də, ülkücülərin onu “rus cocuğu” adlandırdığını da bilirəm.

Onu da bilirəm ki, hardasa sülh tərəfkeşi olan və o dövrü yaşayıb sağ qalmışların “Denizin silahlı mücadilə verməsi doğru deyildi, biz ona demişdik. Türkiyədə gerilya başarılı ola bilməz”- söyləyib sonra “40 il çox yaşadıq da nə faydası oldu” deyib peşman olanlar da var.  

Bəlkə də bütün bu eşidib-bildiklərim yetərli olmalıydı. Amma olmadı. Sağ qalsaydı Dəniz qoca, babam yaşında (65 ) olacaqdı. Mənsə onu qısa və mənalı həyatından, şəkillərindəki uca boylu, dik qamətli görünüşündən həmişə 25 yaşında xatırlayacam. Yəqin gəncliyimin çılğın dövrünü yaşayıram və mənə Dəniz yalnız indi lazımdır. 10-15 il sonra Dəniz lazım olmayacaq, mən gedəcəm, Dənizsə olduğu yüksəklikdə qalacaq. Bu yazını da Turgenevsayağı təslimiyyətdən ötrü qələmə aldım. Ona görə yazını oxumaq istəyənlərə yox, özümə yazmışam.

(Vekil.Edami gozleriyle gordu)

...Dövrümüz üçün xarakterik deyil: Təminatlı ailənin oğlu olasan, ölkənin nüfuzlu universitetlərindən birində təhsil alasan. Fəqət tələbə hərəkatlarına liderlik edəsən, qısa ömrünün bir hissəsini həbsdə, mitinq meydanlarında keçirəsən, rəhbəri olduğun təşkilat ABŞ səfirinin maşınını yandıra, İsrail konsulunu öldürə, rektorun üstünə qışqırıb istefasını tələb edəsən. Və vüqarla dar ağacına gedib: “Türkiyənin azadlığı uğrunda canımı fəda etməkdən qürur duyuram” deyəsən. Heyrət. Müdhiş.

(Denizin atasi.Vefat edib)

...Dənizin bir də Taylar Özgür adlı soldaşı vardı. Təbii o zaman yüzlərlə fədakar gəncin boynu vuruldu, işgəncə və qətl edildi. Taylan isə “68 hərəkatı”nda ilk öldürülən tələbə idi. 4 il sonra Dənizin edam kürsüsündə son vəsiyyəti dostu Taylanın yanında dəfn olunmaq olacaqdı. Vəsiyyət yerinə yetirilmədi.  Dənizi onunla birlikdə asılan Yusuf və Hüseynlə Karşıyaka məzarlığında dəfn etdilər. Taylan isə Əsri qəbiristanlığına tapşırılmışdı.

(Huriyyetin manseti)

Taylan İstanbula konqresə gedəndə silahdaşı Sinan Cemgilin xanımı hamilə idi və vəsiyyət edir: “Gedirəm, dönməmək də var. Əgər dönməsəm oğlan ya qız fərq etməz adını Taylan qoyun”. Belə də olur. Uşağın adını Taylan verirlər. O zaman Taylanın həbsdə bacısı da dünyaya gətirdiyi övladına qardaşının adını qoyur. Və Türkiyədə onun qətlindən sonra doğulan uşaqların çoxuna Taylan adını qoymaq dəbə minir. Sonra 1972-ci il mayın 6-da gecə sat 1-3 arası “Üç fidan”a qəsb edilməsi xəbəri səhər Türkiyəni sarsıdacaqdı. Analar Taylan adını Dənizlə əvəzləyəcəkdilər. Dənizdən çox fikirlər və faktologiya yaza bilərəm.

(Denizin mezari onundeye.Ankara.Karsiyaka)

Lakin onun edamına saatlar qalmış hissləri, psixoloji durumu və son sözü daha cəlbedicidir. Oxuduqca Sartrın “Divarı”nda üç müxtəlif yaşda inqilabçının hissləri yada düşür. Amma bir fərqli janrda.

Dənizin həbsdəki otağı dar ağacının qurulduğu yerə baxırdı. Pəncərəyə dönür və əl-ayağı zəncirli devrimçi üzünü o yerə çevirir. Sonra siqaret istəyir və son istəyi yerinə yetirilir. Az sonra vəkili gəlir və Dəniz onu görcək gülümsəyir. “Necəsiniz” soruşanda “Çox xoşbəxt və rahatam” deyir edamını qarşılayan adam.

(Üç fidan)

Atasına yazdığı son məktubunu təqdim edir. Gecə saat 1-dir. Hökmü verənlər tezliklə Dənizdən qurtulmaq istəyir. Bəyaz köynəyi geyindirirlər ona. Acı gülüşlə ətrafına baxır. Çox məğrur və rahatdır. Az sonra işıqlı dünya ilə vidalaşacaq. Bunu bilə-bilə yenə içində və gözündə qorxu yoxdur. Kürsüyə çıxıb ipi boğazına keçirir.

Və “Yaşasın Türkiyə xalqının azadlığı, marksizm-leninizm” deyəndə onu asdıranlar təşvişə düşüb son sözün ağzından çıxmasına imkan verməmək üçün tableti altından çəkirlər...Boyu uzundu Dənizin,. Ayaqları yerə dəyir və 10 dəqiqə sonra hələ də nəbzi döyünürdü Dənizin. 50 dəqiqə qalır ipdə üsyankarcasına.

(Sonra Yusif, sonda Hüseyn asılır. Hüseyn tableti özü ayağının altından çəkir və son sözü “Siz hər gün ölüb-diriləcəksiz” deyir) Və gecə saat 02.15-də nəbzi dayanır Dənizin, ipi kəsirlər. Göydə ən parlaq ulduz yanır, bir may gecəsini aydınlandırır...

P.S. Yazını bitirəndə gecə saat 02.15 idi.